پیشینه ومبانی نظری پژوهش صنعت بیمه

صنعت بیمه

تعريف کلی بيمه

بيمه در لغت به معنای ايمن داشتن جان ومال از خطرات احتمالی است، و به نظر می رسد از واژة ” بيم ” مشتق شده باشد. اما قانون بيمة ايران مصوب ارديبهشت ماه سال ۱۳۱۶ ه. ش، بيمه را چنين تعريف می کند:

” بيمه عقدی است که به موجب آن يک طرف تعهد می کند در ازای پرداخت وجه و يا وجوهی از طرف ديگر، در صورت وقوع ويا بروز حادثه، خسارت وارد بر او را جبران نموده يا وجه معينی بپردازد. متعهد را بيمه گر و تعهد را بيمه گذار و وجهی را که بيمه گذار به بيمه گر می پردازد، حق

بيمه وآنچه را که بيمه می شود موضوع بيمه می نامند. ) زاهدی، ۱۳۷۸(

بنابراين به طور کلی می توان گفت بيمه اشخاصی را که متحمل لطمه، زيان يا حادثه ناخواسته شده اند، را قادر می سازد که پيامدهای اين وقايع ناگوار را جبران کنند. خسارت هايی که به اين قبيل افراد پرداخت می‎گردد از پول هايی تأمين می شود که گروه مشتريان برای خريد بيمه می پردازند و با پرداخت آن، در جبران خسارت هم ديگر مشارکت می کنند. به بيان ديگر همه آن ها که بيمه می خرند با مشارکت در سرمايه ای که متعلق به همة خريداران بيمه است، در جبران خسارت و زيان های هريک از افراد زيان ديده شريک وسهيم می شوند.

یک اشکال در تعریف فوق این است که شامل همه نوع بیمه نمی شود از جمله یک نوع بیمه عمر وجود دارد که در آن بیمه، وقتی ملزم به پرداخت وجه است که بیمه شده تا انقضای مدت معینی در قید حیات باشد، انقضای مدت مقرر در بیمه نامه را تحقق خطر و وقوع حادثه نمی توان تلقی کرد. مع هذا بهتر است برای تکمیل تعریف فوق پس از عبارت وقوع یا بروز حادثه عبارت ( یا رسیدن موعدی ) را اضافه نماییم. )امانی ظفرقندی، ۱۳۸۳(

لغت بیمه در زبانهای مختلف :

عربی : Ta-min             فرانسوی : Assurance

هندی : Bima                انگلیسی : Insurance               ایتالیایی : Assicara

۲-۳ ) تاريخچة پيدايش بيمه

دريانوردان چينی در سه هزار سال قبل از ميلاد مسيح، مال التجاره خود را به جای حمل با يک کشتی يا قايق با چندين کشتی و قايق حمل می کردند، که هرگاه يکی يا چند وسيله دچار مخاطرات دريا شد و يا دزدان دريايی به غارت بردند، کشتی ها و يا قايق های ديگر سالم به مقصد برسند و خسارت وارده به حداقل ممکن کاهش يابد که اين کار آنان همان اصل پراکندگی ريسک بود.

در دوهزار سال قبل از ميلاد دريانـوردان هنـدی از بازرگانان نوعی وام دريافت می کردند و هرگاه دريـانورد بدهکار بـا موفقيت سـفر خود را به پايان می برد، موظـف بود اصل وبـهرة وام دريافتـی را ظرف مدت معين به بازرگان طلبکار بپردازد. درطی اين مدت کالای دريانورد در گروی بازرگان بود و اگربازرگان به موقع موفق به دريافت طلب خود نمی شد، بازرگان می توانست کالای دريانورد را حراج کند. ولی اگر کشتی دريانورد با حوادث دريا مواجه می شد يا دزدان دريايی حمله ور می شدند و کالا به غارت می رفت، بازرگان وام دهنده حقی در مورد اصل و بهرة وام پرداختی نداشت. بنابراين بازرگان وام دهنده، خطر را تقبل می کرد ؛ يعنی بازگشت اصل و بهره در گرو سالم به مقصد رسيدن کالا بود. بهرة اين نوع وام ها بيشتر از وام عادی بود و اين مابه التفاوت بين ميزان بهرة وام عادی و وام دريايی را می توان حق بيمة خطری محسوب کرد که بازرگان وام دهنده به عهده گرفته بود. اين نوع وام ها را در تاريخ بيمه، وام‎های دريايی ناميدند که بين دريانوردان فنيقی نيز رواج يافت و در سده های پنجم وششم قبل از ميلاد مسيح در مديترانة شرقی که مرکز تجارت اروپای آن زمان بود نيز رواج پيدا کرده بود و سرمايه داران اروپايی به صاحبان کشتی ها و مال التجاره وام دريايی با همان منوال می دادند و در قرارداد حمل و نقل کراية کشتی محسوب می شد.

نوع دوستی، کمک ونوع پرستی از ارکان اصلی پيدايش بيمه بوده است. صندوق های تعاونی نظير کمک به بازماندگان سربازان ورزم آورانی که در جنگ با دشمنان کشته می شدند، و بازماندگان، توان مالی هزينه های کفن و دفن آن ها را نداشتند در زمان های قديم رايج بود. امر تعاون بسيار قديمی است زيرا همة پيشوايان اديان ومذاهب نيز مکرراً به آن اشاره کرده اند. تا سدة چهاردهم ميلادی بيمه به صورت تعاون و کمک متقابل وجود داشت. در اين سده بين تجار وام دهنده دريايی و کليسا درگيری هايی به وجود آمد. چون مقامات کليسا با وام های دريايی مخالفت می نمودند و دليل آن اين بود که طبق موازين مذهبی بهره راحرام می دانستند و تجار تغييرات زيادی در اين گونه وام ها به وجود آوردند. مثلاً بهرة آن را تبديل به جايزه کردند که ميزان آن برابر نرخ بهره بود و شکل آن طوری بود که کليسا ديگر نمی توانست باآن مخالفت کند. پس از آن برخی از بازرگانان حرفة خود را صرفاً بيمه قرار دادند و از اواخر نيمة دوم سدة چهاردهم، قرارداد بيمه به تدريج از قرارداد کراية کشتی تفکيک شد و به صورت سند ديگری که پليس ناميده می شد، تنظيم می گرديد و به سرعت رو به تکامل رفت. در حقيقت نخستين نوع بيمه که قبل از سدة نوزدهم مورد عمل قرار گرفته، بيمة باربری دريايی است. بقية رشته ها کم وبيش بعد از انقلاب صنعتی شروع شده است. دومين رشتة بيمه، بيمة آتش سوزی است که بعد از آتش سوزی مهيب لندن به فکر انديشه گران رسيد.

در سدة هفدهم مهمترين اجتماع بيمه گران در قهوه خانة شخصی به نام ” ادوارد لويد” در لندن تشکيل شد. تا سال ۱۷۶۰ ميلادی، قهوه خانة لويد، مهمترين مرکز برای بيمه کردن خطرهای دريايی بود. عمليات بيمه گران لويدز حدود ۱۵۰ سال در گوشة غربی طبقة دوم عمارت بورس لندن ادامه داشت و پس از حدود يک قرن و نيم فعاليت به عمارت اختصاصی لويدز منتقل شد. امروزه مؤسسة لويدز لندن يکی از بزرگترين و  با سابقه ترين شرکت های بيمة جهان می باشد.

۲-۴ ) جريان ظهور وگسترش بيمه در ايران

۲-۴-۱ ) از آغاز تا پيروزی انقلاب اسلامی

بيمه به شکل سنتی آن به مفهوم وجود نوعی تعاون و همياری اجتماعی به منظور سرشکن کردن زيان فرد و يا افراد معدود بين همة افراد گروه ويا جامعه، در ايران سابقة طولانی داشته است و همواره مردم اين مرز و بوم با الهام از تعاليم اسلامی و فرهنگی خود، برای کمک به جبران خسارت های ناخواسته ای که برای ديگر هموطنان و حتی مردم ديگر کشورها پيش می آيد فعال وپيشگام بوده اند. با وجود اين، بيمه به شکل حرفه‎ای وامروزی آن، برای اولين بار در سال ۱۲۶۹ ه. ش در کشور ما مطرح گرديد.

در اين سال مذاکراتی بين دولت ايران و سفارت روس به عمل آمد و متعاقب آن امتياز فعاليت انحصاری در زمينة بيمه و حمل ونقل برای مدت ۷۵ سال به يک فرد تبعة روس به نام ” لازارپولياکف ” واگذار شد. ولی نامبرده ظرف مهلت سه سالی که جهت آغاز فعاليت بيمه ای برای وی درنظر گرفته شده بود قادر به تأسيس شرکت بيمة مورد نظر نگرديد و به همين جهت اين امتياز از وی سلب شد. متعاقباً در سال ۱۲۹۸ ه. ش دو شرکت بيمة روسی به نام های ” نادژدا ” و ” کافکازمرکوری ” اقدام به تأسيس نمايندگی بيمه جهت بازديد و پرداخت خسارت در ايران نمودند.

………………………

………………………….

…………………………