پیشینه ومبانی نظری تحقیق قابلیت های سازمانی

قابلیت­های سازمانی

در دو دهه اخیر با رشد رقابت میان سازمان­ها، نگاه­های جدید در حوزه علوم مدیریت و کسب و کار شکل گرفته است که به دنبال شناسایی ریشه­های موفقیت سازمان­ها در شرایط سخت رقابتی هستند. توجه به قابلیت­های سازمانی یکی از زاییده این دیدگاه می باشد. با مطالعه رقابت در عرضه بازارها در دهه­های اخیر، از جمله موارد کلیدی که همواره مورد توجه بسیاری از دانشمندان حوزه استراتژی بوده است، قابلیت­های سازمان به­خصوص قابلیت­های کلیدی سازمان هستند که به عنوان شالوده مزیت­های رقابتی سازمان­ها مطرح می­شوند. مفهوم قابلیت­های سازمانی، مفهومی وسیع و بسیط است که ابعاد و وجهه­های گوناگونی داشته و از دیدگاه­های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است (اسکرینگ تنا و بو لوسار^[۱]، ۲۰۰۵؛ ادگار و لاکود^[۲]، ۲۰۰۸).

به نظر می­رسد نگاه دقیق و ریزبینانه به قابلیت­های سازمانی با شکل­گیری و مطرح شدن اصلاح قابلیت­های کلیدی سازمان آغاز گردید (والش و لینتون^[۳]، ۲۰۰۱). قابلیت­های کلیدی سازمان اغلب به عنوان پایه­ای برای رقابت پذیر بودن سازمان­ها و ایجاد مزیت رقابتی مورد مطالعه قرار می­گیرد. با گسترش مطالعات در این حوزه، دیگر توجه تنها به قابلیت­های کلیدی سازمان که به­طور مستقیم سازنده مزیت­های رقابتی هستند، نبوده و سایر قابلیت­های سازمانی که صرفاً به توانمند شدن سازمان در رسیدن به هدفی غیر از مزیت رقابتی منجر شوند، نیز مورد مداقه قرار گرفته اند. از آنجاییکه این قابلیت­ها منجر به مزیت رقابتی می­گردند، لازم است تا قبل از بررسی قابلیت­های سازمانی، اشاراتی مختصر به مزیت رقابتی و تئوری­های مطرح شده در آن­ها داشته باشیم.

۲-۳-۱٫ مزیت رقابتی

مزیت رقابتی، وضعیتی است که یک بنگاه را قادر می سازد با کارایی بالاتر و به­کارگیری روش­های برتر، محصول را با کیفیت بالاتر عرضه نماید و در رقابت با رقبا سود بیش­تری را برای بنگاه فراهم آورد. یک واحد اقتصادی زمانی دارای مزیت رقابتی است که بتواند به دلایل خاص که ناشی از ویژگی­های آن واحد است (مانند وضعیت مکانی، فناوری، پرسنلی و…) به طور پیوسته تولیدات خود را نسبت به رقبایش با هزینه پایین­تر و کیفیت بالاتر عرضه کند (رودساز و همکاران، ۱۳۹۱). مزيت رقابتي ارزش­هاي قابل ارائه شرکت براي مشتريان است به نحوي که اين ارزش­ها از هزينه­هاي مشتري بالاتر است (پورتر^[۴]، ۲۰۰۸، ص ۱۵). مزیت رقابتی تمایز در ویژگی­ها یا ابعاد هر شرکتی است که آن را قادر به ارائه خدمات بهتر از رقبا به مشتریان می­کند (هائو^[۵]، ۱۹۹۹). بر اساس تعریفی دیگر، مزیت رقابتی به­عنوان ارزشی شناخته می­شود که سازمان به مشتریان خود عرضه می­دارند به نحوی که در آن مقطع زمانی این ارزش توسط رقبای بالقوه و بالفعل عرضه نمی­شود (رودریگرز و همکاران، ۲۰۰۲).

بر اساس تعاریف مطرح شده برای مزیت رقابتی می­توان گفت که مزیت رقابتی ارتباط مستقیمی با ارزش­های مشتری دارد به نحوی که در یک طیف مقایسه ای، هر اندازه ارزش­های عرضه شده یک سازمان به ارزش­های مورد نظر مشتری نزدیک­تر باشد، می­توان گفت که سازمان نسبت به رقبای خود در یک یا چند معیار رقابتی دارای برتری و مزیت است. موضوع اساسی در رابطه با مزیت رقابتی، ایجاد یا کسب آن از طریق تلفیق موثر منابع محیطی  و سازمانی با استفاده از قابلیت­های ذهنی و فکری سازمان و همچنین چگونگی حفظ آن از طریق برنامه­های سازمان است. در مورد مزیت رقابتی، سه دیدگاه شامل دیدگاه محیطی، دیدگاه عوامل درون سازمانی، و دیدگاه هوشمندی رقابتی مطرح شده است. دیدگاه محیطی، عوامل محیطی را عوامل مسلط و تعیین کننده مزیت رقابتی می­دانند. بر اساس نظر پورتر، که از پیروان دیدگاه محیطی در مزیت رقابتی است، واحد اصلی برای تجزیه و تحلیل صنعت است. در این راستا وی اعتقاد دارد که سودآوری شرکت­ها به جذابیت صنعت و موقعیت نسبی شرکت در صنعت بستگی دارد. طبق مدل وی، اگر استراتژی سبب شود که سازمان فعالیت­های خود را متفاوت و متمایز از رقبا انجام دهد، در آن صورت، شایستگی­های محوری امکان انتخاب تنوع و تمایز را تسهیل نموده و در نتیجه سبب کسب مزیت رقابتی برای سازمان می­شود (دیتونی و تونچیا^[۶]، ۲۰۰۳).

دیدگاه سازمانی، عوامل درون سازمانی را در کسب مزیت رقابتی موثر می­داند که از آن جمله می­توان به نگرش مبتنی بر منابع، نگرش قابلیت­های پویا، و نگرش مبتنی بر شایستگی اشاره نمود. دیدگاه سوم به مزیت رقابتی، دیدگاه هوشمندی رقابتی است. با توجه به جهانی شدن بازارها و توسعه قلمرو رقابت به کل دنیا، این دیدگاه درصدد تلفیق و توسعه نظریات موجود و ارائه یک دیدگاه جامع جهت دستیابی به مزیت رقابتی است. این هموشمندی رقابتی فقط تحقیقات بازار نیست بلکه آن فرآیند شناخت رقابت و دستیابی به­علل بالا رفتن مزیت رقابتی از طریق جمع­آوری اطلاعات در خصوص رقبا، تفکر بر روی اطلاعات و بکارگیری آن در برنامه­ریزی استراتژیک کوتاه مدت و بلندمدت شرکت می­گردد (طبرسا و همکاران، ۱۳۹۱).

۲-۳-۱-۱٫ انواع مزیت­های رقابتی

باتوجه به مبانی موجودی که در رابطه با مزیت­های رقابتی وجود دارد، می­توان مزیت­های رقابتی را به پنج نوع کلی زیر تقسیم بندی کرد.

• مزیت موقعیتی در مقابل مزیت جنبشی (پویا)؛
• مزیت متجانس در مقابل مزیت نامتجانس؛
• مزیت مشهود در مقابل مزیت نامشهود؛
• مزیت ساده در مقابل مزیت مرکب؛
• مزیت موقتی در مقابل مزیت پایدار (مهری، ۱۳۸۲)

در ادامـه هر کدام از انواع مزیت­ها به اجمال تشریح مـی­گردد:

الف) مزیت موقعیتی در مقابل جنبشی (پویا):

مزیت­های موقعیتی از ویژگی­ها و موجودی­های شرکت ایجاد می­شود که عوامل ایجادکننده این نوع مزیت­ها معمولاً ایستا بوده و براساس مالکیت منابع و دارائی­ها و یا براساس دسترسی هستند. بـه­عنوان مثال در بازار سس ماینز کشور موقعیت محصولات شرکت مهرام نسبت به سایر رقبا به خاطر قدرت اقناع سازی مشتری است که نتیجه آن تسهیل فروش محصولات شرکت است. مزیت­های رقابتی جنبشی (پویا) اساس کارایی و اثربخشی شرکت­ها در بازار است زیرا این نوع مزایا باعث می­شود که شرکت­ها فعالیت­های کسب و کار خود را کاراتر و اثربخـش­تر از رقبا انجام دهند که معمولاً برمبنای دانش و قابلیت­های سازمان استوار است. مزیت­های رقابتی جنبشی (پویا) را می­توان در چهار طبقه کلی زیر طبقه بندی کرد:

1. قابلیت­های کارآفرینی: این نوع قابلیت­ها بیانگر توانایی شرکت در شناسایی و جذب مشتریان باارزش و بهره برداری از فرصت­های موجود بازار و ایجاد فرصت­های جدید است؛
2. قابلیت­های فنی: این نوع قابلیت­ها باعث توسعه و ارتقای خلاقیت، کارایی، انعطاف پذیری، سرعت یا کیفیت فرایندهای شرکت و نیز بهبود کیفیت محصولات شرکت می گردد؛
3. قابلیت سازمانی: این نوع قابلیتها شامل ویژگی­های ساختاری و فرهنگی سازمان است که برای تحرک و پویایی کارکنان، یادگیری سریعتر سازمانی و تسهیل تغییرات ضروری لازم است؛
4. قابلیتهای استراتژیک: این نوع قابلیت­ها برای ایجاد، انسجام بخشی و هماهنگی­های کارآمد و موثر دانش و شایستگی­های گوناگون شرکت و نیز ساختاردهی مجدد و ایجاد تحرک و نقل و انتقال موثر آن­ها به موازات تغییرات و پویائی­های محیطی و فرصت­های فراروی، ضرورت دارد.

ب) مزیت متجانس در مقابل نامتجانس

[۱

………………………….

…………………………

……………………….