مبانی نظری وپیشینه تحقیق تعریف بیمه

تعریف بیمه

بیمه قراردادی است که اشخاص با پرداخت وجهی تحت عنوان حق بیمه، منعقد کنند که در صورتی که موضوع بیمه گذاشته به نحوی از انحاء در مخاطره افتد شرکت بیمه از عهده خسارت برآید. بیمه شامل موارد ذیل می‌شود: بیمه عمر، بیمه اعضاء بدن، بیمه حریق، بیمه سرقت و غیره.( محمد معین،ج۱ ،  ۶۳۳)

بیمه در ساده‌ترین تعریف؛ روشی است برای انتقال ریسک. در تعریف ماده یک قانون بیمه ایران : بیمه عبارت است از قراردادی که به موجب آن یک طرف (بیمه گر) تعهد می‌کند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر(بیمه گذار) در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی را بپردازد. متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمه گذار و وجهی را که بیمه گذار به بیمه گر می‌پردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه می‌شود موضوع بیمه نامند.( قانون بیمه مصوب ۱۳۱۶)

اين تعريف بيمه را صرفا” عقدي دانسته كه بين طرفين قرارداد يعني بيمه گر و بيمه گزار منعقد می شود و براي هريك تعهداتي به وجود مي آورد. لكن از نظر فن بيمه، بيمه عبارت از اين نيست كه بين بيمه گر و يك بيمه گزار رابطه حقوقي ايجاد كند. اگر درمقابل بيمه گر فقط يك بيمه گزار وجود داشته باشد اصولا” بيمه اي وجود ندارد و عمل بيمه گر توجيه پذیر نيست، باتوجه به ماهيت عمل بيمه، قرارداد بيمه گر با بيمه گزار زماني كار بيمه گري تلقي مي گردد كه يكي از هزارها قراردادي باشد كه بين بيمه گر و بيمه گزار بسته شده و بعبارت ديگر بيمه گزار در زمره گروه بيمه گزاران قرار گيرد.( قانون بیمه مصوب ۱۳۱۶).

۲-۳-۲- تعریف فنی بیمه

باتوجه به موارد يادشده وازديدگاه فني: بيمه عملي است كه به موجب آن يك طرف(بيمه گر) باقبول مجموعه خطرها و بارعايت قواعد آمار و احتمالات در ازاء دريافت وجهي(حق بيمه) از طرف ديگر (بيمه گزار)تعهد مي نمايد درصورت تحقق خطر معيني خسارت وارد به او و يا شخص ديگر را جبران كرده و يا وجه معيني بپردازد و يا خدمتي انجام دهد ( کریمی،۱۳۷۶، ۶۳).

۳-۳-۲- شرایط اساسی عقد بیمه

درماده ۱۹۰ قانون مدنی چهارشرط اساسی زیر: ۱- قصد و رضای طرفین ۲- اهلیت طرفین ۳-موضوع معین ۴- مشروعیت جهت معامله

قصد و رضای طرفین: طرفین قرارداد یعنی بیمه گر و بیمه گزار باید قصد و اراده انجام بیمه را داشته باشند و رضایت آنها نباید معلول یا معیوب باشد. دراینجا ممکن است سئوالی درباره بیمه‌های اجباری مطرح شود، زیرا در بیمه‌های اجباری اغلب بیمه گزاران و گاهی بیمه گران رضایت کامل ندارند. به این سئوال چنین پاسخ داده می‌شود. چون بیمه‌های اجباری برمبنای مصلحت و منافع اجتماع برقرار می شود مصلحت جامعه بر رضایت شخص بیمه گزار مرجح است و اصولا”طبق ماده ۲۰۷ قانون مدنی ملزم شدن شخص به انشاء معامله به حکم مقامات صالحه قانونی اکراه محسوب نمی‌شود”. اهلیت طرفین: ۱- اهلیت بیمه گر براساس قانون ودرقالب شرکتهای سهامی عام ایرانی روشن و بدون ابهام است. ۲- اهلیت بیمه گزار. ماده ۲۱۱ قانون مدنی اعلام می‌دارد: ” برای اینکه متعاملین اهل محسوب شوند باید بالغ و عاقل و رشید باشند”. ۳- بموجب ماده ۲۱۲ قانون مدنی، بالغ کسی است که ۱۸ سال تمام داشته باشد، عاقل کسی است که مجنون نباشد و رشید کسی است که قوه تمیز داشته و خوب و بد خود را تشخیص دهد. موضوع معین: موضوع قرارداد بیمه باید مشخص و معلوم باشد، یعنی طرفین دقیقا” باید مشخص نمایند هرکدام چه تعهدی را نسبت بطرف مقابل بعهده می‌گیرند. ۱- دمشخص شدن موضوع بیمه از نظر حقوقی: درهنگام انعقاد قرارداد، تعهد یک طرف یعنی بیمه گزار معلوم است. یعنی پرداخت مبلغی مشخص بعنوان حق بیمه. حال چنانچه تعهد طرف دیگر یعنی بیمه گر را پرداخت خسارت بدانیم، باتوجه به اینکه میزان تعهد بیمه گر حسب دامنه خطر موضوع بیمه متغیر خواهد بود (ازصفر تا صد درصد سرمایه بیمه) موضوع عقد نامعلوم خواهد بود. لذا در ارتباط با بیمه گر موضوع عقد تامین (اطمینان خاطر) است که بیمه گر به بیمه گزار می‌دهد و به این اعتبار هم خطر و هم حداکثر تعهدی را که بیمه گر بعهده خواهد گرفت معلوم و معین است. ۲- مشخص شدن موضوع بیمه از منظر فنی: دراین حالت چهار مشخصه زیر برای روشن شدن موضوع بیمه یعنی ایفای تعهدات بیمه گر بدرستی، باید مد نظر قرار گیرد. ۱-۲- چه چیزی بیمه می‌شود؟ مال، شخص و یا مسئولیت؟ درمورد مال، منقول و یاغیر منقول است؟ مشخصات فنی آن چیست؟ ارزش آن چقدر است؟ مقدار آن از نظر کمی و کیفی چه میزان است؟ در مورد انسان، مشخصات فردی شخص بیمه شده چیست؟ زن است یا مرد؟ سن وسال فرد؟ سرمایه مورد تعهد بیمه گر؟ و هم چنین است در مورد مسئولیت، نوع مسئولیت؟ سرمایه مورد تعهد بیمه گر؟ و بطور کلی هر عاملی که به مشخص شدن وجه تمایز، مال، شخص بیمه شده و مسئولیت مورد تعهد کمک می‌نماید بایستی مدنظر قرار گیرد. ۲-۳- مکان مورد بیمه در بیمه نامه می‌بایستی دقیقا” مشخص باشد. مکان مورد بیمه در بیمه‌های منقول مانند بیمه اتومبیل و اشخاص محدوده جغرافیایی است، در بیمه‌های آتش سوزی، مهندسی و مسئولیت موقعیت جغرافیایی و در بیمه‌های باربری، نوع وسیله حمل (هواپیما، کشتی، قطار و یا کامیون) و محل استقرار کالا (روی عرشه و یا در انبار کشتی) و مسیر حمل را شامل می‌شود. ۳-۳- مدت اعتبار بیمه (ابتدای و انتهای زمان بیمه) می‌بایست مشخص گردد. در کلیه رشته‌های بیمه می‌بایست دقیقا” زمانی برای شروع و پایان بیمه نامه در نظر گرفته شود. بیمه گر تنها در مقابل حوادثی که در فاصله زمانی ابتدای و انتهای بیمه تحت پوشش اتفاق می‌افتد متعهد می‌باشد. زمان شروع بیمه نامه به استثنای بیمه‌های باربری که با شروع سفر، آغاز می‌گردد، در تمامی بیمه نامه‌ها باذکر ساعت و دقیقه مشخص می‌گردد و زمان خاتمه بیمه نیز به غیر از بیمه‌های باربری که با خاتمه سفر و تعیین ضرب الاجلی برای بیمه کالاهای وارداتی صورت می‌پذیرد و در بیمه نامه‌های عمر بشرط فوت که با فوت بیمه شده خاتمه می‌پذیرد در سایر رشته‌های بیمه با ذکر ساعت و دقیقه می‌بایست مشخص گردد. ۴-۳- در قرارداد بیمه می‌بایست دقیقا” خطرهای تحت پوشش ذکر گردد. با توجه به اینکه خطر یکی از ارکان اساسی بیمه است که از یک سو عامل اصلی نگرانی بیمه گزار و از دیگر سو مبنای اصلی تعیین حق بیمه برای بیمه گر می‌باشد، بایستی دقیقا”مشخص گردد. بعبارت دیگر می‌بایست خطرهای تحت پوشش و تعهدات بیمه گر در قبال آن بوضوح تعریف و مشخص گردد. این امردرشرایط عمومی و خصوصی و سایرشرایط پیوست بیمه نامه‌ها تحقق می‌پذیرد(کریمی، ۱۳۷۶ ،۶۲).

۴-۳-۲- پیشینه بیمه و بیمه گری

نخستین قرارداد بیمه ای که به وجود آن پی برده اند، قرار بیمه حمل و نقل(باربری دریایی)است که در سال ۱۳۴۷ میلادی در شهر ژن ایتالیا منعقد شده است،اما این بدین معنی نیست که پیش از آن،انسان درصدد یافتن وسیله ای برای مقابله با آثار حوادث نبوده است .در سده های دور،یک نوع قراردادهایی وجود داشته است که می توان آنها را اشکال ابتدایی بیمه دانست( جباری،۱۳۸۵،۱).

در سده های پیشین،بین دریانوردان حاشیه خلیج فارس مرسوم بوده است که هرگاه در کاروانی یکی از حیوانات باربر می مرد، جیوان دیگری به هزینه افراد کاروان تهیه می شد تا صاحب آن به تنهایی زیان وراده را تحمل نکند. همچنین،در یونان باستان مؤسسه های دولتی شبیه سازمان های بیمه اجتماعی با مددکاری وجود داشتند که به کمک درماندگان می شتافتند و از جمله فعالیت های آنها تأمین زندگی افراد کهنسال از کار افتاده بود.در روم قدیم نیز نمونه هایی از مستمری مادام العمر وجود داشت (همان منبع).

زمان کشف قوانین و اصولی که مربوط به بیمه است، تقریبا به چند سال قبل برمی گردد، اگرچه می توان بیمه را در سنت ها و قراردادهای قبیله ای زمان های قبل نیز یافت که بر طبق آن، در وقوع بعضی از آفات و بلاها، مسوولیت هایی بر عهده یک یا چند شخص می افتاد و بار آن مصیبت به صورت جمعی به دوش کشیده می شد.این سنت از گذشته های دور وجود داشته است.مثال مناسبی از این مطلب،خونبها ودیه هایی است که برای قتل غیرعمدی پرداخت می شود. پرداخت این خونبها به عهده گروهی از بستگان شخص مجرم است. چنین قتل های غیرعمدی، تصادف و سانحه ای تلقی می شوند که در آنها مشکل مالی یک شخص، بین گروه بزرگی از مردم تقسیم می شود. بنابراین، شخصی که گرفتار چنین تصادفاتی می شود، از تحمل یک خسارت مالی خرد کننده نجات داده می شود، در حالی که نجات دیگر اعضای گروه او نیز نسبت به هر بلایی که در آینده اتفاق بیفتد،تضمین شده است،اگرچه در مقابل این ضمانت،هر فردی باید سرمایه گذاری لازم را جهت شرکت در دیه انجام دهد(صدیقی، ۱۳۷۱، ۲۷-۲۸).

قدیمی ترین نوع بیمه به مفهوم کنونی،بیمه دریایی است که در قرون وسطا.به صورت تعاونی پا به عرصه وجود گذاشت( همشهری،۸۴۸،۱۳۷۴، ۶).

بیمه گری به عنوان یک حرفه مستقل از ابتدای سده پانزدهم رایج شد و بعضی از بازرگانان تمام فعالیت خود را در این حرفه متمرکز کردند، حرفه ای که از دید بیمه گر بسیار خطرناک بود و در واقع، یک سوداگری ماجرا جویانه محسوب می شد. رفته رفته رویه بر این قرار گرفت که بیمه گران به صورت منظم و پی درپی یکدیگر را ملاقات کنند و اطلاعات مربوط به مسافرت های دریایی، وضعیت کشتی ها و حوادثی را که اتفاق می افتاد، در اختیار یکدیگر قرار دهند. مشهورترین گردهمایی بیمه گران، جلساتی بود که در شهر لندن(قهوه خانه لویدز) تشکیل می شد(همان).

در قرن هفدهم در زمان سلطنت شارل دوم شخصی به نام ادوارد لویدز قهوه خانه ای در لندن داشت که محل تجمع و ملاقات بازرگانان، ملوانان و صاحبان کشتی ها بود. لویدز برای اینکه مشتریان خود را جریان اخبار مربوط به دریا و مسایل تجارتی آنروز بگذارد، روزنامه ای به نام لویدز نیوز منتشر کرد. کم کم قهوه خانه او به مرکز تجارت و معاملات بیمه ای(بیمه نامه های دریایی)تبدیل شد. ابتدا بیمه گران به طور انفرادی و به تدریج با تشکیل گروه های متعدد با همکاری یکدیگر قبول خطر می کردند. بعدها سایر انواع بیمه نیز در لویدز قبول می شد و فرمان سلطنتی سال ۱۷۲۰ لویدز را رسما به عنوان یک سازمان بیمه گری مجاز شناخت. اینک، لویدز در اغلب بنادر و شهرهای بزرگ دنیا کارشناسانی برای رسیدگی و اظهار نظر نسبت به خسارت های مربوط به بیمه باربری و سایر بیمه ها دارد و معمولا نظر کارشناسان لویدز توسط تمام مؤسسه های بیمه در سراسر جهان قبول می شود(جباری،۱۳۸۵ ،۲۱-۲۲)……………………..

…………………………..

……………………………