مبانی نظری وپیشینه تحقیق رفتار پرخطر

رفتار پرخطر

رفتارپرخطر^[۱]،رفتارياستکهفردرادرمعرض عواقببدیاناخوشایندقرارمیدهد. همچنینعدماستفاده ازوسایلحفاظتفرديدرحینکارکهمیتواندمنجربه آسیبهايشغلیشود.رفتارناایمنعملیاستکهخارجاز حدوداستانداردوتعریفشدهدرسیستمقرارداشتهو میتواندسطحایمنیوسلامتسیستمراتحتتأثیرقرار دهد (مولن ،۲۰۰۴؛ به نقل از سوري و همکاران،۱۳۹۲).

امروزه،رفتارهايپرخطربهرفتارهاییگفتهمیشودکهسلامتوبهزیستینوجوانان،جوانانوسایرافرادجامعهرابهخطرمی اندازد(ماهر ، ۲۰۰۴).

رفتارهايپرخطرمهمترینعاملبهخطرافتادنسلامتجامعهاند.امروزهشیوعرفتارهايپرخطربخصوصدرنوجوانانوجوانانبهیکیازمهمترینوگستردهتریندلنگرانی­هايجوامعبشريتبدیلشدهوعلیرغمفعالیت هايسهدههگذشتهرفتارهايمخاطرهآمیزدرسطحجهاندارايرشدتصاعديبودهاست.علترشدشایداینباشدکههنوزجهانوکشورهايدرحالتوسعهبهایننتیجهنرسیدهاندکهبایدانرژيبیپایانوجاهطلبیجوانانرادركنمایند. وبهخلقفرصت هايواقعیبرايجوانانبپردازند (سوري و همکاران،۱۳۹۲).

برطبقآمارهايمرکزکنترلپیشگیريبیماری­هاشیوعرفتارهاییکهسلامتیرابه خطرمی­اندازنددرجامعهجوانانوسالمندانروبهافزایشاست.مصرفسیگار،مصرفتنباکو،غذاهايپرچرپومصرفکمفیبر،عدمفعالیتفیزیکی،مصرفالکل، رفتارهايپرخطرجنسی،سوءمصرفموادو….. رفتارپرخطرمحسوبمیشوند.مصرفالکلدربینجوانانازجملهرفتارپرخطرياستکهعلاوهبرایجاددردسربرايفاعلآن،هزینههايبسیارزیاديرانیزبرجامعهتحمیلکردهوموجبمرگمیلیون­هاجوانوتحمیلمیلیاردهادلارهزینهبرجوامعانسانیمی­شود. درکشورهاياروپاییوامریکایینوشیدنالکلبطورهفتگیدرپسران۱۵ سالهبیشتر ازدختراناست(بلوسک و روم^[۲]، ۲۰۰۴).

متاسفانهدرجامعهایرانمصرفالکلباوجودحرامبودندرشرعومحکومیتدرفرهنگ،درحالیبارشدمواحههاستکهمتخصصینمغزواعصابهمنسبتبهاثراتسوءالکلبرسیستمعصبیومحیطیهشدارجديدادهاند(کریمی و نیکنامی، ۱۳۸۳ .(مطالعاتمختلفدربارهالگويسیگارکشیدندربیننوجوانانامریکاییواروپایینشانمی­دهدکه۱۱ تا۵۷ درصد پسران ۱۵ سالهو۱۲ تا۶۷ درصددختران۱۵ سالهدرطولهفتهسیگارمیکشند.درایرانحدود ۱۳درصد دانشآموزانپایههايسومراهنماییتاسومدبیرستانکشوردرمعرضخطرموادمخدرقراردارندوبراساسیپژوهشیکهرويدانشاموراناینپایههادرسراسرکشورتوسطدفترپیشگیريازآسیب هاياجتماعیوزارتآموزشوپرورشانجامشده،۵  درصد دانشآموزاناینپایه هاحداقلیکبارموادمخدرمصرفکردهاند ۱۳درصدآنهامعرضخطرمصرفموادمخدرو۳۵ درصد تجربهحداقلیکبارسیگارکشیدنرادارند ۷۱/۸ درصد آنهادرمعرضخطریاآستانهکشیدنسیگارهستند. ۱۲ درصد دانشآموزانحداقلیکبارالکلنوشیدهاندو ۱۵/۸درصدآنهانیزدرآستانهارتکاباینرفتارپرخطرهستدگرایشروزافزوننوجوانانوجوانانایرانیبهدخانیاتوکاهشسنمصرفسیگاردرکنارآن،میزاناستفادهازدخانیاتوسیگاررادرکشوربالابردهاست)کریمی و نیکنامی، ۱۳۸۳).

به­ طوری ­کهبراساسبرآوردستادمبارزهباموادمخدر،درحالحاضر۴۰ تا۴۵ هزاردانش­آموزدرمعرضخطراعتیادبهموادمخدرو ۶۰۰هزارنفردرمعرضخطراستعمالسیگارقراردارنداعتیادورفتارهايپرخطرجنسیازمهمترینرفتارهايمخاطرهآمیزهستندکهفردوجامعهرادرمعرضابتلاءبهبیماری­هايعفونیخطرناکیمانندایدزوهپاتیت­هايویروسیقرارمی­دهد. گزارشرفتارهايپرخطرجنسیدر کشورهايامریکاییواروپاییالگوهايجنسیمتفاوتیرانشاندادهاست. به طوری­ کهفعالیتهايجنسیدر۷۰ درصد دخترانو۸۰  درصد پسرانبااستفادهازکاندومبودهاست.بطورمیانگین۸۵  درصد دخترانو۸۶درصد پسرانگزارشنمودندکهبیشازیک­بارازفرم­هايکنتراسپتیوهادرطیفعالیتجنسیگذشتهاستفادهنمودهاند.همچنیندرصدبالاییاز دانشآموزاندبیرستانیگزارشنمودندفعالیتجنسیبالاییداشته­اند.ایدزیکبحرانبهداشتی،اجتماعیوروانیاستناشیازرفتارهايپرخطراستکهنهتنهابزرگسالانبلکهکودکانونوجوانانرانیزتحتتاثیرقرارمی­دهد. به طوری کهمی­توانگفتدرحالحاضربیماريایدزمشکلگروهجواناناستکه ۸۵درصد اینبیماراندرکشورهايدرحالتوسعهزندگیمی­کنند۵۰ درصد مواردجدیدآلودگیبهویروسایدزبهسنین۱۰-۲۴سالاختصاصداردودرهردقیقه۵ جوانبهاینویروسآلودهمی­شوند.بیماريایدزچنانگسترشیافتهاستکهدرحالحاضرچهارمینقاتلواولینعاملمعلولیتزايجهانسوماست. پیشگیريازعفونت­هايفوقکهناشیازرفتارهايپرخطرمی­باشدباافزایششناختوتغییررفتارافراددرزمینهرفتارهايجنسیوتزریقداروهاواقداماتدرمانیموثرامکانپذیراست. برهمیناساسامروزهبیشترکوششمی­شوددرانتخابروشصحیحمسائلجنسیوتزریقداروهااعمالنظرشود. بانگرشبهافزایشرفتارهايپرخطردرنوجوانانوجواناناحساسمی­شودکههمهکودکانوبزرگسالانیکهبهمدرسهمی­روندبایستیفرصتیجهتیادگیريمراقبتازخوددرمقابلاینبیماريداشتهباشند(ملکشاهی و مومن نسب، ۱۳۸۶).

درهمینراستابعضیازکشورهاکمیتههايارتقاي بهداشتبااهدافمدوندرمدارستشکیلدادهوپژوهش­هاي مداخله­ايبهمنظورتاثیرآموزشدرمدارسانجامگرفتهاست. زیراپیشگیريتنهاراهمقابلهتشخیصدادهشدهاستهزینه هايپیشگیريبمراتبکمترازدرماناست به طوریکههزینه پزشکیومراقبتیرفتارهايپرخطرروبهافزایشاستو هزینهسالیانهمرتبطباتنباکوبیشاز۵۰بیلیوندلارمیشود بنابرینضرورياستکهیکهماهنگیبینبرنامههاي بهداشتمدارسبصورتخطمشیحمایتیجامعهوآموزش رفتارهايسالمبرايتاثیربردانشآموزانبوجودآید. پس تغییررفتارهايبهداشتیمردممستلزماطلاعوآگاهیآنهاست دراینراستامربیانبهداشتمدارسبیشترباافرادکمسن و سالوخانوادههاسروکاردارندومیتوانندسهمبسیارمهمی درارتقاءآگاهیسایرینداشتهباشند. مربیانبهداشت مسئولیتآموزشدانشآموزانواولیاءآنها،کارکنانمدارسو همکاريبامراکزبهداشتیودرمانیدرجهتکنترلو پیشگیريازبیماریهارابعهدهدارند.بنابراینافزایشمیزان آگاهیوآموزشمستمرآنهاحائزاهمیتاست(ملکشاهی و مومن نسب، ۱۳۸۶).

۲-۳- انواع رفتارهای پرخطر

اینرفتارهابهدوگروه تقسیممی شوند:

گروهاول:رفتارهاییهستندکهسلامت وبهزیستیخودفردرابهخطرمی اندازند،مثلمصرف موادمخدر،الکل،سیگارورفتارهايجنسیپرخطرو ناایمن(زارعی،۱۳۹۰).

گروهدوم:رفتارهاییهستندکهسلامتو بهزیستیسایرینراتهدیدمیکنند،مثلدزدي، پرخاشگري،گریزازمدرسهوخانه.بابررسیپیشینه تجربیاینموضوع،بهآسانیمی توانتأثیراتاینگونه رفتارهارابرکارکردهايشغلی،تحصیلیواجتماعی مشاهدهکرد.برايمثال،جوانانبامصرفالکلومواد مخدر،علاوهبرزیانهايروانی،جسمیومالیبه خود،بابروزتصادفاتناشیازمصرفاینموادباعث مرگمیلیون هاانساندرسراسرجهانشدهوهزینه هاي گزافیبرجوامعتحمیلمی کنند(ملک شاهی و مومن نسب،۱۳۸۶).

۲-۴- رفتار های پر خطر و نوجوانی

خطر پذیری به رفتار هایی اطلاق می شود که احتمال نتایج منفی و مخرب جسمی، روان شناختی و اجتماعی را برای فرد افزایش دهد. جسور^[۳](۱۹۸۷) با ارائه اصطلاح سندرم رفتار مشکل ساز، مقولات رفتار های پر خطر را شامل سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر، الکل، رانندگی خطرناک و فعالیت جنسی زود هنگام دانسته است. خطر پذیری و انجام رفتار های پر خطر دقیقا معادل یکدیگر نیستند. خطر پذیری علاوه بر این که انجام رفتار های پر خطر را در بر می گیرد، به آسیب پذیری و در معرض خطر بودن فرد از سوی محیط و نزددیکان و نیز گرایش ها، تمایلات و باور های نادرست و تهدید کننده فرد درمورد رفتار های پر خطر اشاره دارد(زاده محمدی و همکاران، ۱۳۸۶).مصرف مواد مخدر، خشونت و رفتار های جنسی عامل بسیاری از مرگ و میر های سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی است(لیندبرگ ^[۴]و همکاران، ۲۰۰۰). بسیاری از رفتار های پر خطر از قبیل سیگار، الکل، مواد مخدر و روابط جنسی نامطمئن در سنین قبل از ۱۸ سالگی اتفاق می افتد(برگمن و اسکات^[۵]، ۲۰۰۱). در نوجوانی فرد جایگاه خویش را در خانواده، دوستان و جامعه تعیین می کند. عوامل اجتماعی، خانوادگی و اقتصادی نقش مهمی در سوگیری رفتاری افراد به عهده دارند. اغلب نوجوانان با خانواده، جامعه و بستگان دچار چالش هستند و ممکن است فشار این مشکلات نوجوانان را در مرحله تصمیم گیری به سمت رفتار های پر خطر بکشاند. جامعه امروز، نوجوانان و خانواده را با نیاز های فراوانی رو برو می کند. در این دوره نوجوانان از خانواده به سوی جامعه کشیده می شود و در راستای به دست آوردن جایگاه اجتماعی می کوشند. در این دوران آنها ممکن است دوستانی را برگزینند که والدین نپذیرند و یا ممکن است پوششی داشته باشند که والدین آن را نپسندیدند و یا این که به مقایسه خانواده خود با سایر خانواده ها بپردازند. مصرف مواد مخدر و الکل و کژروی های اخلاقی در سنین نوجوانی آغاز می شود. بررسی های انجام شده در جوامع پیشرفته و رو به رشد، گویای افزایش رفتار هایی مانند مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر استدر یک بررسی بر روی نوجوانان و جوانان در امریکا که در سال  های ۱۹۹۱-۱۹۹۱ انجام شد، روند رفتار های پر خطر مورد بررسی قرار گرفت. بررسی یاد شده نشان داد که رفتار های پر خطر جنسی و مصرف تنباکو، الکل و مواد افزایش یافته است(حسن والدفراوی^[۶]،۱۹۹۶  به نقل از باریکانی،۱۳۸۷)……………………..

………………………..

……………………..