مبانی وپیشینه نظری بیماری آرتریت روماتوئید

پایان نامه روانشناسی درباره بیماری آرتریت روماتوئید

۲-۱ بیماری آرتریت روماتوئید

در این بخش از این فصل به بررسی بیماری آرتریت روماتوئید، سبب شناسی و نقش عوامل روانی در بروز این بیماری، و درمان این بیماری می‌پردازیم.

• تعریف آرتریت روماتوئید

آرتریت روماتوئید^[۱] (RA) بیماری سیستمیکی است که با پلی آرتریت التهابی در مفاصل بزرگ و کوچک و علایم عمومی مشخص می‌شود. این بیماری نمونه شاخص آرتریت التهابی با ویژگی‌های بالینی مشخص نظیر سفتی صبحگاهی، قوام ژله‌ای^[۲] و بهبودی علائم با فعالیت است. اکثر بیماران دچار درجاتی از تخریب استخوان و غضروف و نیز درگیری غلاف‌های تاندونی می‌شوند؛ در بسیاری از بیماران این فرایند منجر به تغییر شکل و افت چشمگیر عملکرد می‌شود (آندرلوئی و همکاران، ۲۰۰۷، ترجمه ارجمند و همکاران، ۱۳۸۷). آرتریت معمولا به هر مفصلی حمله نمی‌کند ولی در مفاصل کوچک مانند مفاصل انگشتان دست یا مچ دست و پا بیشتر مستقر می‌شود؛ گرچه گاهی مفاصل بزرگ مانند ران، زانو و شانه دچار این بیماری می‌شوند (اطاری و اطاری،۱۳۸۶).

• همه گیر شناسی

آرتریت روماتوئید جزو شایع‌ترین بیماری‌های خود ایمنی است؛ و شیوع آن در ایالات متحده، آفریقا و اروپا مشابه است، اما در جوامع آسیایی کمی پایین‌تر است. نسبت ابتلا زن و مرد ۳ به ۱ است (آندرلوئی و همکاران، ۲۰۰۷، ترجمه ارجمند و همکاران، ۱۳۸۷). شیوع بیماری با افزایش سن زیاد می‌شود و اختلاف از نظر شیوع جنسی در سنین بالا کاهش می‌یابد. بیماری اکثراً در دهه چهارم و پنجم زندگی شروع شده و در ۸۰ درصد بیماران بین ۵۰-۳۵ سالگی بروز می‌نماید (کاسپر و همکاران۲۰۱۲؛ ترجمه منتظری، ۱۳۹۱).

• سبب شناسی

علت اصلی این بیماری ناشناخته است و هنوز مشخص نشده است که جرقه‌ای که این بیماری التهابی را روشن می‌کند از کجا زده می‌شود. فرضیه چند بعدی در مورد آرتریت روماتوئید چنین است که در این بیماری، عوامل ژنتیکی، ایمنی شناختی و روانی – اجتماعی به اهم تعامل می‌کنند (زیتلین،۱۹۷۷؛ به نقل از فروزش یکتا و همکاران، ۱۳۸۱). گسترش این بیماری رویدادی است که با واسطه نظام ایمنی صورت می‌گیرد. در واقع آرتریت روماتوئید یکی از بیماری‌های خود ایمن^[۳] است که در آن نظام ایمنی به بافت سالم خودی حمله می‌کند (ولمن، ۱۹۸۸، ترجمه نجاریان و همکاران، ۱۳۷۵؛ اطاری و اطاری، ۱۳۸۶)؛ و همچنین سیستم ایمنی واسطه‌ای است بین تعیین کننده‌های آسیب شناسی فیزیولوژکی، بیوشیمیایی، و غدد درون ریز از یکطرف، و رویدادهای روانی – اجتماعی از طرف دیگر که توسط دستگاه عصبی مرکزی پردازش می‌شوند (ولمن، ۱۹۸۸، ترجمه نجاریان و همکاران،۱۳۷۵).

مطالعات خانوادگی، نشانگر استعداد ژنتیکی است. به عنوان مثال، در دوقلوهای یک تخمکی اگر یک قل مبتلا شود شانس دومی ۳۰ درصد می‌باشد، در حالیکه این رقم در دوقلوهای دو تخمی ۵ درصد است (کاسپر و همکاران۲۰۱۲؛ ترجمه منتظری، ۱۳۹۱).

یکی از دلایل ابتلا به آرتریت روماتوئید مسموم شدن مفاصل است. حتی وقتی که یک مفصل در اثر تصادف مجروح می‌شود این امکان نیز وجود دارد که شخص به آرتریت مبتلا شود، زیرا مفصل مصدوم به درستی ترمیم نمی‌شود بلکه سفت و سخت و دردناک می‌شود و سرانجام ضعیف می‌گردد و شخص علیل می‌شود (فرخنده کشفی، ۱۳۸۹).

• استرس و سیستم ایمنی

در حوزه روان شناسی تندرستی رشته‌ای به نام ایمنی شناسی روانی-عصبی^[۴]  وجود دارد که ارتباط بین استرس، عملکرد سیستم عصبی، و سیستم ایمنی را بررسی می‌کند. پژوهشگران در حوزه‌های پزشکی و روان شناسی، اختلال‌هایی را بررسی می‌کنند که تحت تأثیر پاسخ‌های مرتبط با استرس می‌دانند که در سیستم عصبی مرکزی آغاز می‌شوند. و همچنین تحقیقات روشن کرده است که تجربیات استرس، عاطفه منفی، افسردگی، فقدان حمایت اجتماعی، و سرکوبی و انکار می‌تواند بر وضعیت عملکرد ایمنی تأثیر بگذارند(کوهن و هربرت، ۱۹۹۶؛ به نقل از هالجین، ۱۹۴۸، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۷).

به طوری که در شکل ۲-۱ نشان داده شده است، رویداد استرس زا می‌تواند یک رشته واکنش‌هایی را در بدن آغاز کند که مقاومت آن را در برابر بیماری کاهش دهد. این واکنش‌ها همچنین می‌توانند نشانه‌های اختلال جسمانی مرتبط با استرس را تشدید کنند. یک توجیه برای این روابط این است که استرس هورمون‌هایی را که توسط هیپوتالاموس تنظیم می‌شوند، تحریک می‌کند و این هورمون‌ها فعالیت سیستم ایمنی را کاهش می‌دهند. وقتی محافظت کاهش می‌یابد، بدن در برابر عفونت، مواد آلرژی زا، و مهاجمان جدی‌تر، نظیر مواد سرطان زا کمتر مقاوم می‌شود. واکنش‌های سیستم عصبی، همچنین از طریق پایانه‌های عصب در قسمت‌هایی از بدن که درگیر سیستم ایمنی هستند، مانند گره‌های لنفاوی، تیموس، و طحال، عملکرد سیستم ایمنی را تغییر می‌دهند. این فرایندها، تعداد زیادی از اختلال‌های جسمانی، از جمله آرتریت روماتوئید را توجیه می‌کند (هالجین، ۱۹۴۸، ترجمه سید محمدی،۱۳۸۷).

شکل ۲-۱٫ رابطه بین استرس، عملکرد سیستم ایمنی، و بیماری

• عوامل روانی-اجتماعی و بیماری آرتریت روماتوئید

پژوهش‌های متعددی رابطه این بیماری را عوامل روان شناختی مورد بررسی قرار داده‌اند. به عنوان مثال، مطالعات نشان داده‌اند که بیشتر بیماران قبل از آشکار شدن نشانه‌های آرتریت روماتوئید و نیز دوره‌های عود بیماری، تنیدگی قابل ملاحظه‌ای تجربه کرده‌اند (اندرسن و همکاران، ۱۹۸۵، به نقل از فروزش یکتا و همکاران، ۱۳۸۱).

بعضی از ویژگی‌های شخصیتی، فرد را مستعد ابتلا به بیماری آرتریت روماتوئید می‌کند. الکساندر (۱۹۶۵) ویژگی‌های روانی زنان مبتلا به آرتریت را چنین شرح می‌دهد:

این زنان در نوجوانی رفتاری سبکسرانه دارند. در بزرگسالی، حالت عاطفی خویش را کنترل کرده و تلاش می‌کنند شوهر و فرزندان خود را کنترل کنند. آن‌ها از کودکان خود متوقع هستند و در عین حال به شدت از آن‌ها حمایت کرده و سخاوتمند هستند. این نگرش سلطه جویانه ترکیبی از تمایل به سلطه و نیاز به آزار خواهی است. اکثر زنان مبتلا به آرتریت روماتوئید نقش زنانه را رد می‌کنند. ان‌ها با مردان رقابت کرده و نقش زنانه را برده‌وار و تحقیر آمیز می‌دانند. آن‌ها تمایل دارند مردان منفعل را به همسری انتخاب کنند (ولمن، ۱۹۸۸، ترجمه نجاریان و همکاران، ۱۳۷۵).

به عقیده موس و سولومون (۱۹۶۴، ۱۹۶۶)، مبتلایان به آرتریت روماتوئید بسیار وظیفه شناس و انعطاف ناپذیر هستند. اکثر آن‌ها احساس می‌کنند از طرف والدین طرد شده‌اند و نگرش تقریباً آزارخواهانه ای از قربانی کردن خود دارند. همه آن‌ها زندگی خود را زنجیره‌ای از موقعیت‌های استرس آور تلقی می‌کنند. بیماران مبتلا به بیماری‌های پیشرونده بدخیم دچار اضطراب و افسردگی شدیدی می‌شوند (به نقل از ولمن، ۱۹۸۸، ترجمه نجاریان و همکاران، ۱۳۷۵). شواهد فراوانی از وجود روابط خانوادگی آشفته مانند نزاع والدین، فقدان والدین در اثر مرگ یا طلاق، روابط زناشویی تنیدگی زا و میزان بالای طلاق در این بیماران حکایت می‌کند (بیکر و همکاران، ۱۹۵۹، به نقل از فروزش یکتا و همکاران، ۱۳۸۱).اضطراب و استرس هم در بروز و هم در تداوم این بیماری نقش دارند. مبتلایانی که در مرحله خاموش آرتریت روماتوئید هستند، اگر نتوانند استرس و اضطراب را کنترل کنند، باعث عود بیماری می‌شوند (منجمد و رضویان، ۱۳۸۶). همچنین مطالعات نشان داده است که افسردگی ویژگی شخصیتی مشترک همه بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید است. امکان دارد حالت مستمر افسردگی بر محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال تأثیر گذارد، مقاومت سیستم ایمنی را تضعیف کندو به تغییرات بیمارگونه آرتریت روماتوئید منجر شود (ولمن، ۱۹۸۸، ترجمه نجاریان و همکاران، ۱۳۷۵).

بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید معمولاً تصور می‌کنند آکنده از مایع و تکانه های خشمگین هستند در تعارض با ابراز خشم خود، طرحی غمناک از وضعیت بدنی خویش به نمایش می‌گذارند. این تصور بدنی نشان دهنده وجود والدین نامتجانس است؛ پدرها معمولاً آرام و گاهگاه خشمگین هستند، و مادران اشخاصی از خود گذشته، منع کنده، و اغواگر. بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید برای بدن خویش اهمیت غیر عادی قایل هستند و تمایل ناهشیارانه ای به نشان دادن آن دارند، اما به وضوح این تمایل را تکذیب کرده و اظهار خجلت و ناکفایتی می‌کنند(ولمن، ۱۹۸۸، ترجمه نجاریان و همکاران، ۱۳۷۵).

• آسیب شناسی

علایم مشخصه درگیری مفصل پانوس سینوویال^[۵] است، که ضخیم شدگی غشایی سینوویال در اثر تکثیر سلول‌های غشایی و ارتشاح سلول‌های تک هسته‌ای به خصوص منوسیت هاو لنفوسیت های Tاست. پانوس به سطح مشترک استخوان- غضروف-سینوویوم تهاجم نموده و سبب تخریب پیش رونده استخوان و مفصل می‌شود. این فرایند در پرتونگاری به صورت اوزیون های حاشیه‌ای استخوان مشاهده می‌شود. علاوه بر سینوویوم در سایر نسوج نیز ندول های روماتوئید ممکن است دیده شوند (آندرلوئی و همکاران، ۲۰۰۷، ترجمه ارجمند و همکاران ۱۳۸۷).

• خصوصیات بالینی

تظاهرات بالینی آرتریت روماتوئید بسیار متغیر است. در ۳/۲ بیماران بیماری بی سر و صدا و با خستگی، بی اشتهایی، ضعف عمومی و علایم مبهم عضلانی اسکلتی شروع شده تا اینکه بعداً سینویت ظاهر می‌شود. این علایم اولیه ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه یافته و باعث اشکال در تشخیص شوند (هاریسون، ۱۹۹۱، ترجمه فرهمند، ۱۳۷۰).آرتریت روماتوئید یک پلی آرتریت قرنیه است که اصولاً مفاصل کوچک دست و پا، مچ دست و مچ پا را درگیر می‌کند. سایر مفاصلی که اغلب درگیر می‌شوند ستون فقرات گردنی، شانه‌ها، آرنج، هیپ و زانوها می‌باشند (آندرلوئی و همکاران، ۲۰۰۷، ترجمه ارجمند و همکاران،۱۳۸۷). در حدود ۱۰ درصد بیماران، شروع حادتر بوده، پلی آرتریت سریعاً ظاهر شده و با علایمی مانند تب، لنفاد نوپاتی و اسپلنومگالی همراه است در ۳/۱ بیماران علایم در ابتدا به یک یا چند مفصل محدود است. با اینکه ممکن است، در تعدادی از بیماران درگیری مفاصل غیر قرنیه بماند ولی ابتلای قرنیه مفاصل در این بیماری تیپیک است(کاسپر و همکاران۲۰۱۲؛ ترجمه منتظری، ۱۳۹۱). سفتی صبحگاهی طولانی معمولاً بیش از یک ساعت و اغلب چندین ساعت طول می‌کشد، این یافته، یک ویژگی کلاسیک آرتریت روماتوئید و نیز سایر آرتروپاتی های التهابی است. به طریق مشابه، پس از عدم فعالیت طولانی نیمه سفتی مفصل افزایش می‌یابد و علایم عموماً با فعالیت متوسط بهبود می‌یابد (جدول ۲-۲). با گذشت زمان آرتریت روماتوئید به سمت تخریب و تغییر شکل مفصل پیش می‌رود. ضایعات تخریبی استخوان و غضروف، هم در پرتو نگاری و هم در بررسی آسیب شناسی حاشیه‌ها دیده می‌شوند (آندرلوئی و همکاران، ۲۰۰۷، ترجمه ارجمند و همکاران، ۱۳۸۷).

………………………

………………………….

……………………………