مبانی نظری و پیشینه تحقیق برای فصل دوم پایان نامه ارزیابی عملکرد سدهای کوتاه آبخیزداری برروی میزان رسوب حوضه سد

۱-۷  کليات و مفاهيم

۱-۷-۱ سيلاب ^[۱]

سيلاب­ها، تندآب­ها و طغيان­ها عناوين مشابهي هستند كه در موارد متفاوت به كار برده مي­شوند. در حالي كه تعريف جامع و كاملي در اين خصوص ارائه نشده است (صادقي، ۱۳۷۴). به همين دليل برخي از تعاريف سيلاب از منابع مختلف ارائه مي­گردد.

برخي از متخصصين هيدرولوژي، طغيان (سيلاب) را به دبي­هايي اطلاق مي­كنند كه مساوي يا برابر مضربي از دبي متوسط ساليانه باشند مثلاً چهار تا پنج برابر (ضيائي، ۱۳۷۰).

هر جريان سطحي صرف نظر از عامل ايجاد آن در صورتي سيل ناميده مي­شود كه بر حسب عرف و نظر كلي با افزايش حجم زياد آب در يك مقطع مشخص همراه باشد، از تداوم زماني محدودي برخوردار گردد، معمولاً از بستر طبيعي سرريز شده و اراضي حاشيه را در بر ­گيرد و خسارات مالي و جاني به دنبال داشته باشد (صادقي، ۱۳۷۴).

سيل يا سيلاب عبارت است از افزايش جريان يا بالا آمدن سريع سطح آب در يک رودخانه يا آبراهه، که نسبت به شرايط عادي به طور چشمگير بيشتر باشد. به عبارت ديگر بالا آمدن سطح آب را که منجر به زير آب رفتن زمين­هاي پست مي­گردد، سيل گويند (مصباحي و چيتي، ۱۳۷۷).

سيل پيامد جريان هرزآبي است كه بر اثر بارش باران يا ذوب برف رخ داده و بده آن به اندازه­اي است كه از سطح معمولي آب در نهرها و رودخانه­ها بالاتر مي­آيد (احمدي و همكاران، ۱۳۸۰).

۱-۷-۱-۱  هيدرولوژي سيلاب ^[۲]

اگر هيدرولوژي را به طور عام علم بررسي چرخه آب در طبيعت تعريف کنيم، هيدرولوژي سيلاب به آن بخش از اين علم گفته مي­شود که عمدتاً پديده سيلاب و به ويژه مقادير آن را در زمان و مکان تعريف مي­کند.

۱-۷-۱-۲  مهار سيلاب ^[۳] 

مهار سيلاب به اقدامات مديريتي، آبخيزداري و مهندسي رودخانه گفته مي­شود که به تنهايي و يا به صورت مجموعه­اي از اقدامات به منظور حفاظت در مقابل سيل و کاهش خطرات و به حداقل رساندن خسارات آن مورد استفاده قرار مي­گيرد.

اساسي­ترين هدف مهار سيلاب عبارت از کاهش يا حذف خسارات اجتماعي ، اقتصادي، و زيست­محيطي ناشي از وقوع احتمالي سيل به ويژه از نظر جاني و مالي آن تا حد ممکن مي­باشد. علاوه بر کاهش خسارات در حين وقوع، جبران صدمات و خسارات حاصل از وقوع سيل نيز در حد مقدور در حيطه عمل اين موضوع قرار مي­گيرد. به اين ترتيب مهار سيلاب را مي­توان به انجام اقداماتي اعم از سازه­اي^[۴] و غيرسازه­اي^[۵] تلقي نمود که موجب حذف يا کاهش اثرات زيان­ بار سيلاب شود.

هدف از مهار سيلاب، کاهش خسارات به حداقل ممکن با توجه به امکانات فني و مالي است. به همين دليل امروزه و به ويژه در متون استراليايي عموماً به جاي مهار سيلاب از اصطلاح کاهش خسارات سيلاب^[۶] استفاده مي­شود.

۱-۷-۲  آبخيزداري ^[۷]

تعاريف مختلفي از آبخيزداري ارائه گشته که نمونه­هايي از اين تعاريف عبارتند از:

آبخيزداري عبارت است از برنامه­ريزي و مديريت آبخيز، براي جلوگيري از به هم خوردگي وضعيت آبخيز (خاک، گياه و اراضي) و حفظ آن با اجراي طرح­هاي مختلف در آبخيز (ضيايي، ۱۳۸۰).

آبخيزداري عبارت از فرآيند تنظيم و اجراي اقداماتي به منظور اداره منابع يک آبخيز براي فراهم آوردن محصولات و خدمات بدون آسيب رساندن به منابع خاک و آب مي­باشد. در آبخيزداري معمولاً بايد عوامل اجتماعي، اقتصادي و سازماني مؤثر در داخل و خارج آبخيز را نيز در نظر گرفت (شنگ، ۱۳۷۶).

آبخيزداري اعمال مجموعه تمهيدات و تغييراتي در کاربري اراضي، پوشش گياهي و ساير اقدامات سازه­اي و غيرسازه­اي است که در يک حوضه آبخيز انجام مي­شود تا به اهداف مديريت آبخيز نايل شود.(تعریف )

…..

…..