مبانی نظری و پیشینه تحقیق برای فصل دوم پایان نامه تعیین رابطه بین سرمایه اجتماعی خانواده و سازگاری اجتماعی

۲-۱-  ثروتی به نام سرمایه اجتماعی

بر اساس منابع بانک جهانی ثروت یک جامعه به سه دسته ثروت طبیعی، ثروت تولیدی و ثروت غیرملموس تقسیم‌بندی شده است. منظور از ثروت طبیعی، منابع خدادادی است که در اختیار ملت‌ها قرار دارد، سرمایه تولیدی همان سرمایه فیزیکی مرسوم است و ثروت غیرملموس نیز به عنوان تمامی اجزاي ثروت که در بالا از آنها نام برده نشده، در نظر گرفته می‌شود و شامل مهارت و دانش نیروی کار و سرمایه اجتماعی به معنی اعتماد بین مردم و توانایی همکاری آن‌ها در جهت یک هدف می‌شود. آنچه اخیرا مورد تاکید قرار گرفته است، نقش و اهمیت سرمایه غیرملموس در اقتصاد کشورها است؛ به گونه‌ای که در سال ۲۰۰۰ میلادی به طور متوسط ۷۸ درصد از کل ثروت جهان را ثروت غیرملموس شکل داده است که این میزان در کشورهای کم درآمد ۵۶ درصد بوده و در کشورهای پردرآمد به ۸۰ درصد می‌رسد. این آمار و ارقام حکایت از سهم بالای ثروت غیرملموس در ثروت کل ملت‌ها و کشورهای پردرآمد دارد و واقعیت مشاهده شده در کشورهای کم‌درآمد اهمیت منابع طبیعی را نشان می‌دهد و آنچه که باید به آن دست یافت، حرکت به سمت افزایش سهم

سرمایه غیرملموس یا به عبارتی سرمایه اجتماعی است.

امروزه سرمایه اجتماعی به عنوان مکمل دیگر دارایی‌ها عمل می‌کند و تا حدود زیادی از هزینه اجرایی برنامه‌های توسعه‌ای می‌کاهد؛ بنابراین ضروری به نظر می‌رسد که میزان سرمایه اجتماعی در کشور و عوامل موثر و مرتبط با آن مورد بررسی قرار گیرد.

سرمایه اجتماعی شکل و نمونه ی ملموسی از یک هنجار غیر رسمی است که باعث ترویج همکاری بین دو یا چند فرد می شود ،فوکویاما با توجه به ابعاد عینی و ذهنی سرمایه اجتماعی و نقش آن در فرایند توسعه و تامین نظم و امنیت اجتماعی به طور صریح و مشخص ،در تدوین مبانی نظری و روش شناسی آن سهم قابل توجهی داشته اند. از ديد فوكوياما سرمايه اجتماعي وجود مجموعه معيني از هنجارها يا ارزش‌هاي غير رسمي است كه اعضاي گروهي كه همكاري و تعاون ميانشان مجاز است، در آن سهيم هستند. مشاركت در ارزش‌ها و هنجارها به خودي خود باعث توليد سرمايه اجتماعي نمي‌گردد، چرا كه اين ارزش‌ها و هنجارها ممكن است به هنجارها و ارزش‌هاي منتهي باشد. .(فوکویاما،۱۳۸۴: ۱۶۹-۱۷۰ )

فوكوياما در ارتباط با سرمايه اجتماعي دو نكته را تأكيد مي‌كند:

۱) سرمايه اجتماعي متعلق به گروههاست نه افراد، به عبارت ديگر هنجارهايي كه شالوده سرمايه اجتماعي را تشكيل مي‌دهند در صورتي معني دارند كه بيش از يك فرد در آن سهيم باشند.

۲) همكاري و همياري براي تمام فعاليت‌هاي اجتماعي (خواه بد و خواه خوب) ضروري است. پس ارزش‌ها و هنجارهاي غير رسمي مي‌تواند مثبت و منفي باشد. (علاقه‌بند، ۱۳۸۴)

از نظر فوكوياما سرمايه اجتماعي دو بعد اصلي دارد: ۱) ارزش‌هاي غير رسمي ۲) هنجارهاي غير رسمي

۲-۳- نظریات مختلف پیرامون سرمایه اجتماعی

۲-۳-۱- رابرت پاتنام

رابرت پاتنام يكي از مهمترين نظريه‌پردازان سرمايه اجتماعي است. به باور او درحالي كه سرمايه مادي به دارائيهاي مادي و سرمايه انساني به ويژگي‌ها و استعدادهاي افراد اشاره دارد، سرمايه اجتماعي ناظر بر ارتباطات و شبكه‌هاي اجتماعي، هنجارها و اعتماد متقابل ناشي از آنهاست. از نظر پاتنام سرمايه اجتماعي بر قابليت جامعه براي ايجاد انواع انجمن‌هاي داوطلبانه دلالت دارد كه افراد را به همكاري با يكديگر و در نتيجه حفظ تكثرگرايي دموكراتيك تشويق مي‌كند (توسلی،۱۳۸۴).

پاتنام مقوله سرمايه اجتماعي را مرتبط با جمع و جامعه مي‌داند و اين مفهوم را اينگونه تعريف مي‌كند: شبكه‌ها ، هنجارها و اعتماد، شركت كنندگان را به همكاري جدي‌تر و كارآمدتر براي دستيابي به هدف‌هاي مشترك قادر مي‌سازد، بنابراين پوتنام سرمايه اجتماعي را به عنوان همبستگي اجتماع محلي حاصل شده داراي ويژگي‌هاي ذيل مي‌داند:

۱-  وجود مجموعه‌اي متراكم از سازمان‌ها و شبكه‌هاي اجتماع محلي.

۲-  سطوح بالاي تعهد مدني يا مشاركت در شبكه‌هاي اجتماعي محلي.

۳-هويت محلي قوي و مثبت و نيز احساس تجانس و برابري با اعضاي اجتماع محلي.

۴-هنجارهاي تعميم يافته محلي مربوط به اعتماد و كمك متقابل بين اعضاي اجتماع محلي و اينكه آيا آنها يكديگر را به لحاظ شخصي مي‌شناسند يا خير (ازكيا، ۱۳۸۳: ۲۷۸).

۵- شبكه‌هاي مشاركت مدني تجسم همكاري‌هاي موفقيت‌آميز گذشته هستند كه مي‌توانند همچون الگويي فرهنگي براي همكاري‌هاي آتي عمل كند.(همان)

پاتنام سرمایه اجتماعی را به عنوان یک کالای عمومی(سرمایه اجتماعی بالا نتایج سودمندی همانند کاهش جرم یا افزایش مشارکت سیاسی رابرای جامعه تسهیل می کند)تعریف می کند.

پاتنام (۱۳۸۰)سرمایه اجتماعی را آن دسته از عناصر و ویژگیهای نظام اجتماعی (مانند اعتماد اجتماعی ،هنجارهای معامله متقابل و شبکه های اجتماعی )می داند که هماهنگی و همکاری را ازبین افراد یک جامعه برای دستیابی به سود متقابل تسهیل می کنند.وی سرمایه اجتماعی را به دو شکل اجتماعی درون گروهی و بین گروهی تقسیم می کند.رابرت پاتنام با ایجاد تمایز بین انواع سرمایه ها و تقسیم سرمایه اجتماعی به درون گروهی و بین گروهی درتدوین مبانی نظری آن سهم قابل توجهی داشته اند.

پاتنام برای مطالعه خود کارکرد سازمانهای منطقه ای رابه عنوان متغیر وابسته و رشد اقتصادی و سرمایه اجتماعی رابه عنوان متغیرهای مستقل تحقیق خود در نظر می گیرد.برای سنجش رشد اقتصادی از شاخصهای اقتصادی مرسوم مانندبی سوادی ،میزان اشتغال در بخش صنعت و غیره بهره جست وبرای سنجش سرمایه اجتماعی نیز ازسه شاخص آگاهی،مشارکت و نهادهای مدنی استفاده نمود.پاتنام با انجام مطالعاتی میدانی،مصاحبه با مردم،اعضای شوراهاومراجعه به تاریخ مدنی داده های مورد نظر خود را گردآوری و به تحلیل آنها پرداخت بخشی ازعواملی که پاتنام برآن تاکید دارد،موضوع سرمایه اجتماعی است و آنرا راه حلی برای درمان مسائل کنش جمعی می داند.ازنظر وی سرمایه اجتماعی “شبکه ها،هنجارها و اعتمادی است که مشارکت کنندگان را قادر می سازدتا به طورموثرتری باهمدیگر کنش داشته باشند واهداف مشترکشان را پیگیری نمایند.”(پاتنام،۱۳۸۰، ۵۶)  پاتنام مطالعات زیادی را بررسی نموده است که پیوند مثبتی رابین سرمایه اجتماعی و دموکراتیک بودن دولت،موفقیت تحصیلی ،جرم،رفاه کودکان،شادکامی وسلامت جسمانی وروانی گزارش نموده اند.وی نتایج مطالعات متعددی راذکر می کندکه نشان ازوجود پیوند بین پیوند اجتماعی با سلامتی و بهزیستی شخصی دارند.

….

….

….