مبانی نظری وپیشینه تحقیق جو روانی-اجتماعی کلاس

تعاریف:

با توجه به اینکه هدف عمده آموزش و پرورش، اعتلای همه جانبه شخصیت فراگیران، به ویژه در ابعاد اخلاقی، روانی و اجتماعی است، برای بهبود این فرآیند، باید که جو کلاس شایسته و بایسته باشد. مطالعات فراوانی تأثیر جو روانی اجتماعی کلاس را بر پیشرفت تحصیلی نشان داده­اند (فریزر و همکاران،۱۹۹۵). بلوم^[۱](۱۹۹۴) جو را شرایط، نیروها، وانگیزش­های بیرونی، اعم از فیزیکی، فکری، روانی و اجتماعی تعریف می­کند.

فریزر(۱۹۹۴) چهار گونه جو­روانی-اجتماعی کلاس را بررسی کرد. به نظر او جو­روانی-اجتماعی چیره بر کلاس می­تواند جوی سرشار از یکپارچگی و همبستگی (میزان وابستگی و پیوند دانش آموزان)، منضبط و تکلیف­گرا (میزانی که دانش­آموزان تکلیف خود را به موقع و منظم انجام دهند)، فضایی پر برخورد و پر اصطلاک (میزان رفتارهای نادوستانه­ی دانش آموزان)، یا جوی آکنده از هم­آوری و رقابت (میزان هم­آور و رقابت دانش­آموزان) باشد.

انواع جو ­روانی حاکم بر کلاس.

• جو ­روانی-اجتماعی مطلوب که ویژگی­های آن عبارتند از: مشارکت دانش­آموزان در کلاس، رابطه صمیمی معلم و دانش­آموز و برخورداری از حمایت معلم در مواقع مشکل، رابطه صمیمی دانش­آموزان با­هم، برقراری نظم و مقررات در کلاس، سازماندهی مطالب آموزشی در کلاس، اهمیت دادن به تلاش و انجام وظیفه دانش­آموزان، و همچنین در این جو فراوانی روابط اجتماعی وجود دارد و بین ادراک و انتظار تفاوتی نیست و پیشرفت تحصیلی بالاست.
• جو­ روانی-اجتماعی نامطلوب که برعکس جو­ روانی-اجتماعی مطلوب بیان شده است.
• جو­ روانی – اجتماعی متوسط که مابین دو جو مذکور بیان شده است (صالحی حسینی،۱۳۷۲).

جو روانی – اجتماعی کلاس، شامل د و متغیر کلی ادراک (برداشتی که افراد از واقعیت های موجود درکلاس دارند) و انتظار (تمایلات و خواسته هایی که افراد از جو روانی- اجتماعی کلاس دارند) است. جوی برای یادگیری مطلوب است که تفاوت ادراک و انتظار زیاد نباشد یا این دو مساوی باشند. درصورت تفاوت، باید در پی اصلاح یا تغییر جو کلاس بود. پس، شناخت جو کلاس برای معلمان مهم و با ارزش است.

ویژگی­های روابط انسانی مطلوب در مدرسه

• درک نیازها و استعدادها.
• درک تفاوت­های فردی.
• شناخت و احترام به شخصیت دیگران.
• توان برقراری ارتباط.
• گوش دادن.
• بیان عواطف و احساسات.
• تأمین بهداشت روانی (میرکمالی،۱۳۷۹).

دو بعد اساسی جو مدرسه:

جو مدرسه دارای دو بعد علمی و اجتماعی است که در تعامل با­هم، جوی مثبت یا منفی در کلاس به وجود می­آورد. جو­علمی با سیستم پاداش، تشویق، اثربخشی مدیر و معلمان و فرآیندهای مشاکت جویانه ارتباط دارد و جو ­اجتماعی مربوط به پذیرش، همدردی، نظم در اامکانات و تسهیلات مدرسه، ایجاد فرصت برای مشارکت یادگیرندگان در فعالیت­های مدرسه، هنجارهای گروهی حاکم و نظام حمایتی کارکنان و دانش­آموزان است. همچنین جو­ علمی به طور مستقیم و جو­ اجتماعی به طور غیر­مستقیم بر نگرش و رفتار دانش­آموزان اثر می­گذارد (ساکنی،۲۰۰۴؛ به نقل از طالب زاده نوبریان،۱۳۸۷).

ویژگی­های مدارس کارا:

• شاگرد فعال است نه منفعل.
• استاندارد واضح و روشنی برای برای فعالیت شاگرد وجود دارد.
• بین معلم و دانش­آموز رابطه حسنه وجود دارد.
• آموزش بر حسب نیاز دانش­آموزان است.
• ضمن نظم و انضباط، رفاه و اعتماد نیز وجود دارد.
• بین معلمان روابط حسنه وجود دارد و آنها برای مسائل آموزشی و ارزش ها و نظم و انضباط مشورت می­کنند.
• مدیران یاد دهنده­های خوی هستند و ارتباط گسترذه­ای با معلمان و والدین دانش­آموزان دارند.
• ارزشیابی مثبت و منظمی دارند.
• رابطه گسترده­ای بین معلمان و والدین دانش­آموزان وجود دارد.
• فعالیت­های مثبت در شاگردان مد­نظر است.
• در کلاس روش دموکراتیک برقرار است (تورل^[۲]،۱۹۹۳).

تحقیقات انجام شده در خارج از کشور

آلتونسوی و همکاران(۲۰۱۰) در پژوهش خود نشان دادند كه تغيير در خودكارآمدى تحصيلى ميزان انگيزش تحصيلى  را تغيير مى دهد. بين خودكارآمدى با نشانه هاى اضطراب و هراس و اختلال اضطراب فراگير رابطه وجود دارد.

همچنين نتايج تجربي جاج^[۳] و همکاران (۲۰۰۷) نشان  می­دهد كه بين روان نژندی و خودكارآمدی رابطه، منفی و بين برونگرایی و خودكارآمدی رابطه مثبت وجود دارد.

رودباق^[۴] (۲۰۰۶) در پژوهشی به بررسی خودکارآمدی و رفتارهای اجتماعی پرداخت. نتایج نشان داد که ارتباط معکوس و معناداری بین خودکارآمدی و رفتارهای اجتنابی در افراد مضطرب اجتماعی وجود دارد. آزمودنی­هایی که اضطراب اجتماعی پایینی داشتند بیشتر از آزمودنی­های دیگر از صحبت کردن در جمع اجتناب می­کردند.

گادیانو^[۵] و همکاران(۲۰۰۳) به بررسی ارتباط اضطراب اجتماعی با خودکارآمدی نوجوانان پرداختند. نتایج نشان داد که همبستگی منفی و معناداری بین خودکارآمدی و اضطراب اجتماعی وجود دارد.

کولز^[۶] و  همکاران(۲۰۰۱) در مطالعه خود به این نتیجه دست یافتند که افراد مضطرب اجتماعی، در ابعاد مختلف زندگی خود مانند موقعیت­های شغلی و تحصیلی دچار مشکل هستند و در اثر این تجربه ناخوشایند رضایت لازم و کافی از زندگی تحصیلی و اجتماعی خود ندارند.

موریس^[۷] و همکاران(۲۰۰۱) به بررسی تأثیر برنامه گروهی مداخله زود هنگام در نوجوانان مضطرب و افسرده و همپنین عوامل حمایتی و آسیب­زا در نوجوانان بهنجار پرداختند. نتایج نشان داد که خودکارآمدی با فوبی اجتماعی رابطه معنادار دارد. آنها نشان دادند که فوبی اجتماعی با افرایش سطح خودکارآمدی در نوجوانان کاهش می­یابد.

نتایج تحقیق بیرن^[۸] و همکاران(۱۹۸۶)حاکی از آن است که رابطه­هایی بین جو­کلاس و پیشرفت تحصیلی وجود دارد و تحلیل چند متغیره، تفاوت جنسی را در ادراک محیط یادگیری آزمودنی­ها آشکار کرده است.

هایرتل و همکاران(۱۹۸۱)ضمن انجام یک فراتحليل دريافتند در كلاس­هايی كه دانش­آموزان از همبستگی، رضايت و هدفمندی بالاتری برخوردار بودند، از پيشرفت تحصيلی  بيشتری هم بهره می­بردند و آشفتگی و برخورد كمتری بين آن­ها مشاهده شده است. مطالعات ديگری، وجود رابطه بين نگرش  و ادراك دانش آموزان از جو­ روانی اجتماعی كلاس و يادگيری كلاسی را مورد تأكيد  قرار داده­اند.

در تحقیق وانگ و مارتل (۱۹۹۴-۱۹۹۳) نشان داده شده است که جو کلاس به ابعاد اجتماعی – روانشناختی بستگی دارد و مدیریت کلاس، اگر خوب باشد، باعث افزایش مشارکت دانش آموزان، کاهش رفتارهای مخرب و استفاده مناسب از زمان آموزش می شود. همچنین رفتار اجتماعی معلم با دانش آموز بر یادگیری اثر دارد و منجر به ایجاد حس عزت نفس دانش آموز و پرورش روابط دوستانه درکلاس  و مدرسه می گردد.

روتر؛ (هانیش؛استوفن و بارژل به نقل از تورله) ۱۱ ویزگی را در «مدارس کارآ» نام می برند که حکایت از روابط مثبت و هدفدار و در نتیجه جو مطلوب است که عبارتند از: ۱) شاگرد فعال است نه منفعل. ۲) استاندارد واضح و روشنی برای فعالیت شاگردان وجود دارد. ۳) بین معلم و دانش آموزان روابط حسنه وجود دارد. ۴) آموزش بر حسب نیاز دانش آموزان است. ۵) در ضمن برقراری نظم و انضباط، اعتماد و رفاه هم وجود دارد. ۶) بین معلمان روابط حسنه وجود دارد و آنها درباره مسائل آموزشی، ارزش ها، نظم و انضباط مشورت می کنند. ۷) مدیران یاددهنده های خوبی هستند و ارتباط گسترده با معلمان و والدین دانش آموزان دارند. ۸) ارزشیابی مشخص ومثبتی وجود دارد. ۹) رابطه گسترده ای بین والدین  دانش اموزان و معلمان وجود دارد. ۱۰) فعالیتهای مثبت در شاگران مد نظر است. ۱۱) در کلاس، روش دموکراتیک برقرار است………………………

………………………….