مبانی نظری وپیشینه تحقیق حمایت اجتماعی

حمایت اجتماعی

تعاریف حمایت اجتماعی

حمايت اجتماعي عبارت است از ادراك  فرد از اينكه مورد توجه و علاقه ديگران بوده، از ديدگاه آنان فرد ارزشمند است، چنانكه دچار مشكل و ناراحتي شود، ساير افراد مؤثر در زندگي‌اش(مثل دوستان و برادر و همكاران ) به او ياري خواهند رساند. بر طبق اين تعريف حمايت اجتماعي مفهومي است كه به دامنه ارتباطات متقابل بين فردي توجه دارد، و هر چه ميزان مبادلات بين فردي بيشتر باشد، ميزان حمايت اجتماعي كه فرد دريافت مي‌دارد، افزونتر خواهد بود. عكس اين رابطه نيز صادق است بنابر تعريف، حمايت اجتماعي دوجنبه يا دوبعد اساسي دارد: الف: جنبه دهني: بعد ذهني حمايت اجتماعي به تصوري اطلاق مي‌گردد كه فرد از افراد موثر دارد كه قادرند به طور بالقوه در مواقع درماندگي و ناچاري وي را مساعدت نمائيد.  اين جنبه در ميزان عملكرد فرد تأثير فراواني دارد و يافته‌هاي تحقيقاتي حاكي ازآن است كه هرچه ذهنيت فرد در برخورداري از حمايت ديگران ـ حمايت بالقوه ـ بيشتر باشد ميزان پاسخهاي موفقيت‌آميزي كه به فشارهاي رواني وموقعيتهاي بغرنج نشان مي‌دهد، بيشتر است. بر عكس، اگر فرد احساسي كند كه از حمايت اجتماعي كافي اطرافيان برخورد دار نيست، احتمالاً آمادگي كمتري براي مقابله با خطر از خود نشان مي‌دهد و ممكن است كه به جاي رويارويي با مشكلاتش به رفتارهاي اجتنابي يا فرار متوسل شود (بيگي‌فرد، ۱۳۷۸). ب:جنبه عيني: بعد عيني يا بالفعل حمايت اجتماعي به ميزان واقعي مساعدتهاي و همياريهاي ارائه شده به فرد بستگي دارد هرنوع تغيير يا بروز مصيبتي در زندگي فرد، از جمله منابع فشاري است كه ممكن است موجب پريشاني و نگراني فرد شود. حضور افراد موثر و مساعدت آنان تاحد قابل ملاحظه‌اي از شدت فشار رواني مي‌كاهد و فرد را قادر به انطباق دوباره خواهد ساخت به عنوان مثال، ازدواج از جمله وقايعي است كه سبب ايجاد فشارهاي رواني و محيطي بر فرد مي‌گردد حضور افراد خانواده  و دوستان در مجلس جشن عروسي به زوج حوان از سوي اطرافيان ارائه مي‌شود، تا ميزان زيادي از فشار رواني ناشي از تغيير زندگي و مسئوليت‌ها مي‌كاهد و آنها را قادر مي‌سازد كه با موقعيت و شرايط تازه انطباق لازم را به عمل مي‌آورند (بيگي‌فرد، ۱۳۷۸).

اعتقاد بر اين است كه حمايت اجتماعي به سه طريق دربرخورد با رويدادهاي فشار زا كمك مي‌كند اولاً اعضاي خانواده، دوستان، و ساير افراد مي‌توانند مستقيمآ حمايت ملموسي به شكل منابع مادي در اختيار شخص قرار دهند. ثانياً اعضاي شبكه اجتماعي فرد مي‌توانند با ارائه پيشنهادات وي را از حمايت اطلاعاتي خود برخوردار سازند و اين اقدامات متنوع مي‌تواند به حل مشكلاتي كه موجب فشار شده است كمك كند. اين پيشنهادات به فرد كمك خواهد كرد تا به مشكل از ديدگاه جديدي نگاه كند، بدين ترتيب آن را حل كرده يا آسيب‌هاي ناشي از آن را به حداقل مي‌رساند. ثالثاً افراد شبكه اجتماعي مي‌توانند با اطمينان بخشي دوباره به فرد در خصوص اينكه مورد علاقه با ارزش و محترم است از وي حمايت عاطفي به عمل آورند و نهايتآ موجب افزايش عزت نفس و خود پنداره در او شوند(هاوس، ۱۹۸۸، به نقل از بيگي‌فرد، ۱۳۷۸).

يكي از مفاهيم روانشناختي كه اخيراً توسط دانشمندان علوم تربيتي مطرح گرديده است، حمايت اجتماعي مي‌باشد. اين موضوع نيز يكي از نيازهاي اساسي افراد بشر در طول تاريخ بوده است. انسان‌هاي اوليه در اكثر دوران تاريخ خود احتمالاً در دسته‌ها و گروه‌هاي كوچك زندگي مي‌كردند و به دنبال يافتن غذا بودند و در مواقعي در معرض خطر حمله موجودات درنده قرار مي‌گرفتند. به عقيده بالبي(۱۹۸۲، نقل از شريفي درآمدي،۱۳۸۱). در طول تاريخ بشري در صورت كمك اطرافيان، انسان‌ها به بهترين وجه قادر به رويارويي با بحران‌ها و روبرو شدن با خطرات بوده‌اند. بدين‌گونه در طبيعت ما نياز به دلبستگي‌هاي نزديك استقرار يافته است تا بتوانيم از حمايت خانواده و اطرافيان برخوردار گرديم.  آنگونه كه از تعاريف مختلف حمايت اجتماعي استنباط مي‌شود، آن عبارت است از ميزان ادراك فرد از اين كه مورد توجه و علاقه ديگران بوده، از ديدگاه آنان فردي ارزشمند است و چنانچه دچار مشكل شود به او ياري مي‌رسانند. بنا به تعريف، حمايت اجتماعي شامل دو بعد اساسي است، يكي جنبه ذهني كه نشان دهنده تصورات و ادراكات فرد از حمايت‌هاي اطرافيان است، و ديگري جنبه واقعي(عيني) است كه عبارتست از ميزان مساعدت‌ها و كمك‌هاي واقعي ارائه شده به فرد(بيابانگرد، ۱۳۸۳). منابع حمايت اجتماعي فراهم شده براي فرد نيز متنوع هستند. در اين طيف گسترده، حمايت گروه‌هايي از قبيل خانواده، گروه همسالان، دوستان، خويشاوندان، مغازه‌دار محله، معلمان، همكاران، و سايرين قرار دارند. برخي از اين گروه‌ها به طور رسمي و برخي ديگر به صورت غيررسمي تأمين‌كننده حمايت اجتماعي براي فرد هستند. مطالعات پژوهشی نشان داده است افرادی که از سیستم حمایت اجتماعی خوبی برخوردارند، نسبت به زندگی خود خوشبین‌ترند. (حریری، ۱۳۸۱).

حمايت اجتماعي، احساس ذهني از تعلق داشتن، پذيرفته شدن، دوست داشته شدن، و مورد نياز بودن، به خاطر خود فرد و به خاطر آنچه مي‌تواند انجام دهد»، است. بيرچ حمايت اجتماعي را نشان دادن مراقبت يا همدردي با شخص ديگر يا گوش دادن به شخص يا بودن در آنجا هنگامي كه او به يك دوست نياز دارد، تعريف مي‌كند. حمايت اجتماعي آثار رويدادهاي استرس‌زا را تعديل مي‌كند و به تجربه عواطف مثبت مي‌انجامد و با شادكامي و سلامت رواني، رابطه مثبت دارد. حمايت اجتماعي مركب از مردمي است كه مي‌توانيم براي فراهم‌كردن حمايت اجتماعي، تصديق (تأييد)، اطلاعات و كمك، به‌ويژه در زمان‌هاي بحران، روي آنها حساب كنيم. مفهوم حمايت اجتماعي، درك در دسترس بودن حمايت، رفتاري كه در مدت حمايت رخ مي‌دهد، حمايتي كه واقعاً ارائه مي‌شود و اينكه آيا حمايت، مفيد بوده يا نه، را در بر مي‌گيرد (پاشا و همکاران، ۱۳۸۶).

حمايت اجتماعی به فراهم سازي مراقبت، همدلي، عشق و اعتماد گفته شده است. حمايت عملي نيز به فراهم‌كردن يك شيء يا كمك عيني مانند ارائه كمك مالي يا انجام دادن كار تعيين شده براي ديگران، گفته مي‌شود. حمايت اطلاعاتي نيز فراهم كردن اطلاعات براي شخص ديگر در زمان فشار رواني، تعريف شده است. منابع حمايت اجتماعي، شامل خانواده / خويشاوندان، دوستان، حمايت اجتماعي در محيط كار (كارفرما / همكار) و حمايت اجتماعي مذهبي است. چون مؤسسات مذهبي فرصت‌هاي جامعه‌پذيري را در ميان اعضاي معتقدان ارتقا مي‌دهد، آنها مي‌توانند پايه‌اي قوي براي حمايت اجتماعي فراهم كنند (بهبهانی و همکاران، ۱۳۸۵).

بسياري از روان درمانگران، حمايت اجتماعي را عامل مهمي در امر درمان بيماران رواني مي‌دانند. براي مثال، مازلو معتقد است كه فراهم نمودن حمايت اجتماعي براي بيماران روان نژند باعث بالا رفتن عزت نفس آنها و رويارويي مؤثرتر با مشكلات و تعارض‌هاي فردي و اجتماعي بسيار گوناگون مي‌شود و محيط خانواده به عنوان محل كسب اولين تجارب حمايت اجتماعي، و منابع ديگري از قبيل دوستان، خويشاوندان، همسايگان، همكلاسي‌ها و … در اين طيف گسترده قرار مي‌گيرند. برخي از اين منابع، مثل دوستان و همسايگان به طور غير رسمي و عاميانه، و برخي ديگر، مثل مؤسسه‌هاي مشاوره و بهداشت روان به شكل رسمي و تخصصي حمايت خود را عرضه مي‌نمايند. طبعاً هر چه تعداد اين منابع حمايتي و ميزان كمك‌هايي كه به فرد ارائه مي‌شود بيشتر باشد و همچنين هر چه ذهن فرد در مورد مساعدت‌هاي بالقوه روشن‌تر و مطمئن‌تر باشد، توانايي وي در سازگاري با مشكلاتش بيشتر خواهد بود. حتي حمايت اجتماعي در درمان اختلالات جسماني نيز مي‌تواند نقش تسهيل كننده‌اي بازي كند (باوی، ۱۳۸۳).

مطالعات و پژوهش‌هاي مختلف نقش مثبت تماس‌هاي اجتماعي را در سازگاري روان‌شناختي و سلامت نشان داده‌اند. پزشكان معتقدند كه تماس‌هاي اجتماعي در بهزيستي فرد و بهبود بيماري او مؤثر است. سربازاني كه ارتباط مشوقانه و متقابلي با هم داشته‌اند، با موفقيت به بقاي خود ادامه داده‌اند. روان درمانگران تلاش مي‌كنند تا مراجعان خود را به پذيرش ارتباطات جمعي متقاعد كنند. حمايت اجتماعي براي هر فرد يك ارتباط امن به‌وجود مي‌آورد كه در آن، احساس صميميت و نزديكي، يكي از ويژگي‌هاي اصلي اين روابط است. بررسي‌ها نشان داده‌اند افرادي كه از حمايت اجتماعي بالا و كشمكش‌هاي ميان فردي كمتري بهره‌مندند، در رويارويي با رخدادهاي فشارزاي زندگي بيشتر ايستادگي مي‌كنند، به طور مؤثري مقابله مي‌نمايند و نشانه‌هاي كمتري از افسردگي يا آشفتگي رواني را نشان مي‌دهند (ابراهیمی­قوام، ۱۳۷۰).

حمايت اجتماعي به معناي واكنش افراد نسبت به نفس وجود فرد است؛ بدون توجه به اينكه چه ويژگي‌هاي مثبت يا منفي‌اي وجود دارد. به عبارت ديگر افراد يك جامعه يا گروه، بايد يكديگر را تاييد كنند؛ بدون در نظر گرفتن كاستي‌ها و ناتواني‌ها يا موفقيت‌ها و توانايي‌ها. اين نكته به ‌ويژه در سنين کهنسالی اهميت دارد. يك شخص بايد در گروه خود پذيرفته شود؛ نه به خاطر اينكه پول دارد و براي ديگران خرج مي‌كند بلکه به خاطر خود فرد باید مورد حمایت قرار گیرد (باوی، ۱۳۸۳)………………………..

.

…………………………….

.

…………………………