مبانی نظری و پیشینه تحقیق استرس والدگری

استرس والدگری:

تولد فرزند یک تغییر بزرگی در زندگی والدین است که بدنبال خود استرس  خاصی به عنوان استرس والدگری  به همراه دارد.ثابت شده است که نوع  استرس نقش والد گری از سایر استرس های زندگی مثل استرس ناشی از کار ،حوادث و تجارب ناگوار کاملا متفاوت بوده و این استرس ویژه  و خاص این نقش والدگری است.همچنین این استرس نسبت به دیگر حیطه های استرس زای زندگی بیشترین تاثیر را بر رفتار والدین و رشد کودکان می گذارد و پیش بین قوی از مشکلات رفتاری و عاطفی کودکان  است(گلبرگ  و همکاران ،۱۹۹۷).به عنوان مثال محققان، یک گروه از خانواده های بی خانمانی را که در معرض خطر مشکلات جسمانی و روانی بودند مورد مطالعه قرار دادند.بدلیل منابع استرس زائی که این گروه  در زندگی روزانه با آن مواجه بودند ، در میان آنها خانواده هایی  وجود داشت که دارای سطح بالائی از استرس والدگری بودند که  به تبع آن ،کودکانی با بالاترین سطح مشکل در رشد اجتماعی و شناختی داشتند(دانسکو و هولدن ،۱۹۹۸^[۱]).بنابراین استرس والد گری می تواند،به طور خاص آنچنان  تاثیر گذار باشد که به عنوان علل و عواقب طیفی از رفتار های والدینی و کودکان  تلقی شود. اما با این وجود استرس نقش والد گری نمی تواند کاملا  جدا از استرس های دیگر ، نقش ها و تجربه ها باشد قطعا بین استرس هایی که ما در نقش های گوناگون تجربه می کنیم هم پوشی هایی وجود دارد(بارنت ،مارشال و سینگر ،^[۲]۱۹۹۲).

خصیصه ی بارز در هر نظریه ی استرس والدگری بر عقیده ی هماهنگی و تعادل بین درک والدین از تقاضا ها و مسئولیت های این نقش و دسترسی به منابع موجود برای تامین این نیازها و تقاضا ها است. در واقع این تعادل و هماهنگی  بین تقاضا ها ،نیاز ها و منابع های موجود ،مرکزیت اکثر نظریه های استرس و مقابله گری است(هاب فال ،۲۰۰۴^[۳]).استرس والدگری زمانی ایجاد می شود که این تقاضا ها و مسئولیت های بر خاسته از نقش والدگری توسط منابع موجود، نتوانند ارضا شوند(گلدستن ،^[۴]۱۹۹۵).

این مسئولیت های  ایجاد شده  برای والدین بسیار و متنوع  می باشند و شامل  برآورده ساختن نیاز های خاص کودک و  تقاضا های برخواسته از نقش اجتماعی والدینی است. علاوه بر این از دیگر مسئولیت ها و تقاضاهای نقش والدگری ،برآورده کردن  نیاز های کودک مثل نیاز به بقا (خوراک ،مسکن ،مراقبت و نگهداری وموارد دیگر) و نیاز های روانشناختی ( توجه ، محبت ،کمک در کنترل و تنظیم عواطف)می باشد .

البته علاوه بر نیاز ها و تقاضاهای ایجاد شده ،برداشت و نگرش والدین از رفتار کودکانش و نگرش و برداشت  از لیاقت  و کفایت خودشان به عنوان والد در اکثر نظریه ها ی استرس والد گری مهم تلقی شده است(Mash and Johnston 1983)(ماش و جان استون ،۱۹۸۳^[۵]).استرس والدگری می تواند حتی برای والدینی که به طور کامل از تمامی  منابع که برای یک زندگی فارغ از استرس ،مثل درآمد کافی ،خانه و منابع اجتماعی و… برخوردارند ، اتفاق بیافتد.اما این استرس والدگری بدلیل تفاوت های بنیادی و مجزا  بین والدین خانواده ها متفاوت  است ، با این وجود استرس والدگری بیشتر خود را در تجارب فردی والدین در فرزند پروری نشان می دهد.به عنوان مثال کودک پیش فعال و پر توقع یک والدین می تواند به عنوان کودک ابرازگر و پر انرژی برای والدین دیگر تلقی شود(کریسی و ریس،^[۶]۱۹۹۶؛تسر نیک و گرینبرگ ،^[۷]۱۹۹۰؛تسرنیک ،لو ،و بورن استین ^[۸]،۲۰۰۲).

۲-۲-۱تعریف مفهوم استرس والدگری:

استرس والدگری می تواند به طور مختصر چنین تعریف شود: یک سری فرآیند هایی که به خاطر تلاش برای سازگاری با الزامات نقش والدینی به یک سری واکنش های روانی و فیزیکی ناخوشایند منتهی  می شود .این فرآیند اغلب به صورت احساسات و تجارب منفی در مورد خود فرد و کودک تجربه می شود .این احساسات منفی به طور مستقیم از نقش والدگری ناشی می شود.اما باید در نظر داشت که این تعریف ساده از استرس والدگری نباید از ارزش این حقیقت بکاهد که استرس والدگری شامل یک سری وسیع از فرآیندهای پویا و پیچیده ای  از جمله:ارتباط با کودک و رفتارهای او ،الزامات نقش والدینی ،منابع والدینی،واکنش های والدینی به مسئولیت ها و تقاضاها ،کیفیت ارتباط والدینی با کودک و دیگر اعضای خانواده و ارتباطات  با دیگر افراد و موسسات بیرون خانه    است.علاوه بر این فرآیند استرس ، ارتباط با مهارت مقابله گری ،سازگاری موفقیت آمیز با الزامات نقش والدینی دارد؛ و برای بسیاری از افراد این تقاضاهای والدینی قابل مدیریت اند و با وجود سخت بودن این کار بخصوص در برحه هایی از زندگی ، قابل پاداش هم هستند.حتی در خانواده هایی که با مشکلات جدی و مزمن مواجه شدند مثل بیماری کودک ،اگرچه نه همه ی والدین ،اما تعدادی از آنها با این چالش ها به طور موفقیت آمیزی کنار آمدند(راتر^[۹] ،۱۹۸۷).

آبیدین (۱۹۹۲)استرس والد گری را ،حاصل اثر تعاملی کنش وری خصوصیات اصلی و آشکار والدین (مانند افسردگی ،احساس صلاحیت ،سلامت ،روابط توام با دلبستگی با کودک ،،روابط با همسر ،محدودیت ناشی از نقش پذیرندگی یا مادری کردن )با خصوصیات کودک (مانند سازش پذیری،پذیرندگی ،فزون طلبی ،خلق ،فزون کنشی و تقویت گری ) می داند .او همچنین معتقد است که ویژگی های والد و کودک ،همراه با متغیر های موقعیتی بیرونی و عوامل تنیدگی زای زندگی (مانند طلاق ،مشکلات شغلی و….)دلیل افزایش احتمالی نارسا کنش وری و استرس والد گری است .

۲-۲-۲نظریه های استرس والدگری:

اگرچه علت و مسبب استرس والدگری در مفاهیم  گوناگونی  بیان شده است(آبیدین ،۱۹۹۲؛بلسکی^[۱۰] ،۱۹۸۴؛تسرنیک و همکاران ،۲۰۰۲).اما دو مکتب برجسته در ارزیابی و بررسی این علت و تاثیر ها  وجود دارند،این دو مکتب شامل  محتویاتی است که به  خاطر آن به آنها نظریه های روابط- کودک – والدین ^[۱۱] و نظریه ی مشاجرات روزمره^[۱۲] می گویند ،این دو نظریه ،دو نظریه ی مقابل هم و رقیب هم نیستند اما در عوض چشم اندازی تناوبی و کامل کننده در مورد استرس والدگری ،علل و عواقب آن  ارائه می دهند(دیتر –دیکارد ،۲۰۰۸).

 ۲-۲-۲-۱ نظریه ی استرس والدین –کودک – روابط کودک و والدین :

مهمترین نظریه استرس والدگری که  توسط محققان مورد امتحان قرار گرفته است ، سه قسمت جداگانه را  در ایجاد این استرس فرض می گیرد. P:حیطه و حوزه والدینی،آن جنبه هایی از استرس والدگری که از والدین بر می خیزد،C:حیطه یا حوزه کودک،آن جنبه از استرس والدگری که از  رفتارکودک  برمی خیزد،R:حیطه و حوزه روابط والد – کودک ،آن جنبه هایی از استرس والدگری که از روابط کودک-والدین برمی خیزد.طبق این نظریه در خانواده هایی که استرس والدینی بالایی  دارند و در رشد کودک و رفتار والدین مشکل وجود دارد ، بالا  بودن استرس حوزه  ی روابط کودک-والدینی  بیشتردیده می شود(آبیدین ،۱۹۹۲،۱۹۹۵).

استرس حوزه ی والدینی ارتباط قوی با مسائل و مشکلات حوزه ی عملکردی خود والدین دارد(مثل افسردگی ،نگرانی وموارد دیگر)استرس حوزه ی کودک ارتباط قوی و مهم با نگرش در مورد کودک دارد(از قبیل مشکلات رفتاری وموارد دیگر)و بدکاری حوزه ی روابط والدینی –کودک ارتباط قوی با میزان درجه ی مسئولیت در روابط کودک- والدینی دارد(بندل ،استون ،فیلد و گولدستون^[۱۳] ۱۹۸۹؛آیبرگ ،بوگس و رادریگوس^[۱۴] ،۱۹۹۳).

این سه حوزه ی استرس والدگری به نوبه ی خود اکثر جنبه های کیفی و موثر رفتار والدینی را  تحت تاثیر قرار داده و موجب بدتر و خراب تر  شدن  آنها می شوند. که می تواند  موجب کاهش در مهرو محبت والدینی ،افزایش روش های خشونت بار انضباطی و ابراز  خصومت نسبت به کودک ، ثبات کم در رفتار والدین ،یا انزوای کامل از نقش والدینی  شود . که  این افت در کیفیت فرزند پروری در بیشتر نمونه ها به عنوان سوءاستفاده و  آزارگری با کودک  تعریف می شوند. که در نهایت م نجر به افزایش مشکلات رفتاری و عاطفی در کودک می شود که می توان  از آنها به خشونت ،نافرمانی،نگرانی و اندوه مزمن کودک  نام برد.

نظریه کودک-والدین-روابط،از وجود  یک الگوی تاثیرگذار دوسویه والدین بر کودک و کودک بر والدین  صحبت می کند با این فرض که  با افزایش مشکلات رفتاری و عاطفی کودک در طول زمان ،استرس والدگری هم محتملا زیادتر می شود در نتیجه مشکلات در حوزه ی سلامت کودک و والدین ترویج می یابد.

به همین  منوال ،مشکلات خود والدین در حوزه ی بهداشت روان و عملکردی (افسردگی ،نگرانی ،سوءمصرف مواد)میتواند منجر به مشکلاتی در فرزند پروری و منجر به افزایش مشکلات رفتاری و عاطفی کودک شوند که به نوبه ی خود می تواند سطح استرس والدگری آنها را افزایش دهد.اگرچه این مکانیسم استرس والدگری در طول زمان آشکار نمی شود و هر دو والدین و کودک را درگیر می سازد اما در اصل  این واکنش های  والدین به مسئولیت های والدینی است که فاکتور کلیدی در به جلو راندن این  فرآیند می باشد. لذا با توجه به نوع واکنش و نگرش والدین استرس والدگری می تواند افزایش یافته ، کیفیت فرزندپروری  بدتر شده ودر نهایت  مسائل رفتاری و عاطفی کودک افزایش پیدا خواهد کرد.و با کاهش استرس والدگری ،فرزندپروری بهبود یافته  و در نتیجه سلامت عاطفی و اجتماعی کودک بهتر خواهد شد(دیتر دیکارد ،۱۹۹۸؛۲۰۰۸).

[……………………….

……………………………..

……………………………