مبانی نظری و پیشینه تحقیق برای فصل دوم پایان نامهارزیابی ریسک زنجیره تامین در صنعت لوازم خانگی با استفاده از روش ترکیبی دلفی و تصمیم گیری چند معیاره

زنجیره تأمین

در طول دو دهه اخير، مديران شاهد يک دوره تغييرات شگرف جهاني به‌واسطه پيشرفت در تکنولوژي، جهاني­شدن بازارها و شرايط جديد اقتصاد سياسي بوده­اند. با افزايش تعداد رقبا در کلاس جهاني، سازمان­ها مجبور شدند که به‌سرعت فرايندهاي درون‌سازمانی را براي باقي­ ماندن درصحنه رقابت جهاني بهبود بخشند.  در دهه ۷۰-۱۹۶۰ سازمان­ها به توسعه جزئيات استراتژي­هاي بازار همت گماردند که به برآورده سازی رضايت مشتريان متمرکز بود. آن­ها بدين درک نائل آمدند که مهندسي و طراحي قوي و عمليات توليد منسجم و هماهنگ، پیش‌نیاز دستيابي به نيازمندي­هاي بازار و درنتیجه سهم بازار بيشتر است. بنابراين طراحان مجبور شدند که ایده آل‌ها و نيازمندي­هاي موردنظر مشتريان را در طراحي محصولات خود بگنجانند و در حقيقت محصولي را با حداکثر سطح کيفي ممکن در حداقل هزينه، توأم با ایده آل‌های موردنظر مشتري روانه بازار سازند.

در دهه ۱۹۸۰ با افزايش تنوع در الگوهاي موردنظر مشتريان، سازمان­هاي توليدي به میزان فزاينده­اي به افزايش انعطاف­پذيري در خطوط، بهبود محصولات و فرآيندهاي موجود و توسعه محصولات جديد براي ارضاء نيازهاي مشتريان علاقه­مند شدند که اين موضوع، به‌نوبه خود چالش­هاي جديدي را براي آن­ها رقم زد.

در دهه ۱۹۹۰ به‌موازات بهبود در توانمندي­هاي توليد، مديران صنايع درک کردند که مواد و خدمات دريافتي از تأمين­کنندگان مختلف تأثير به سزايي در افزايش توانمندي­هاي سازمان به‌منظور برخورد با نيازمندي­هاي مشتريان دارد که اين امر به‌نوبه خود، تأثيرات مضاعفي در تمرکز سازمان بر پايگاه­هاي تأمين و استراتژي­هاي منبع یابی بر جاي نهاد. همچنين مديران دريافتند که صرفاً توليد يک محصول کيفي، کافي نيست. درواقع تأمين محصولات با معيارهاي موردنظر مشتري(چه موقع، کجا و چگونه) و کيفيت و هزينه موردنظر آن­ها، چالش­هاي جديدي را به وجود آورد (فيض­آبادي، ۱۳۸۲: ۴۷).

در چنين شرايطي به‌عنوان يک نتيجه­گيري از تغييرات مذکور، سازمان­ها دريافتند که اين تغييرات در طولانی‌مدت براي مديريت سازمانشان کافي نيست. آن­ها بايد در مديريت شبکه همه کارخانه‌ها و شرکت­هايي که ورودي­هاي سازمان آن­ها را به‌طور مستقيم و غیرمستقیم تأمين مي­کردند، و همچنين شبکه شرکت­هاي مرتبط با تحويل و خدمات بعد از فروش محصول به مشتري درگير مي­شوند. با چنين نگرشي رويکردهاي زنجيره تأمين و مديريت زنجيره تأمين پاي به عرصه وجود نهاد.

۲-۲- ۲- تعریف زنجیره تأمین

به‌طورکلی زنجیره تأمین، زنجیره­ای است که همه فعالیت­های مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف­کننده را شامل می­شود. در ارتباط با جریان کالا دو جریان دیگر که یکی جریان اطلاعات و دیگری جریان منابع مالی و اعتبارات است نیز حضور دارد. محققان و نویسندگان مختلف ، نگرش­ها و تعاریف متفاوتی را از زنجیره تأمین ارائه کرده‌اند. برخی زنجیره تأمین را در روابط میان خریدار و فروشنده محدود کرده‌اند، که چنین نگرشی تنها بر عملیات خرید رده اول در یک سازمان تمرکز دارد. گروه دیگری به زنجیره تأمین دید وسیع­تری داده و آن را شامل تمام سرچشمه­های تأمین برای سازمان می­دانند. با این تعریف، زنجیره تأمین شامل تمام تأمین­کنندگان رده اول، دوم، سوم … خواهد بود. چنین نگرشی به زنجیره تأمین، تنها به تحلیل شبکه تأمین خواهد پرداخت. دید سوم، نگرش زنجیره ارزش پورتر است که در آن زنجیره تأمین شامل تمام فعالیت­های موردنیاز برای ارائه یک محصول یا خدمت به مشتری نهایی است. با نگرش یادشده به زنجیره تأمین ، توابع ساخت و توزیع به‌عنوان بخشی از جریان کالا و خدمات به زنجیره اضافه می­شود. درواقع با این دید، زنجیره تأمین شامل سه حوزه تدارک، تولید و توزیع است (رجب­زاده و همکاران، ۱۳۸۶: ۱۹۰).

زنجیره تأمین شامل تأمین­کنندگان، حمل­و­نقل و خرید و… تمام عناصری است که تهیه مواد و قطعات، حمایت در تبدیل به تولید و ارائه محصول به بازار را شامل می­شوند. اعضا در این زنجیره به‌صورت افقی و عمودی با یکدیگر در ارتباط هستند. لذا زنجیره تأمین به وجود می­آید. هم­چنین زنجیره تأمین فرایند کامل تهیه کالا و خدمات برای مصرف­کننده نهایی می­باشد (احمدی، ۱۳۸۴: ۱۸).

در حالت كلي زنجيره تأمين از دو يا چند سازمان تشكيل مي‌­شود كه رسماً از يكديگر جدا هستند و به‌وسیله جريان­هاي مواد، اطلاعات و جريان­هاي مالي به يكديگر مربوط مي‌شوند. اين سازمان­ها مي‌توانند بنگاه‌هايي باشند كه مواد اوليه، قطعات، محصول نهايي و يا خدماتي چون توزيع، انبارش، عمده‌فروشي و خرده‌فروشي توليد مي‌كنند. حتي خود مصرف‌كننده نهايي را نيز مي‌توان يكي از اين سازمان­ها در نظر گرفت (متین نفس، ۱۳۸۳، ۲۸-۳۴).

زنجیره تأمین، شبکه­ای از تسهیلات و مراکز توزیع است که وظایف تهیه و تدارک مواد خام، تبدیل آن به محصولات نهایی و واسطه­ای و توزیع محصولات نهایی به مشتریان را انجام می­دهد. زنجیره تأمین در سازمان­های تولیدی و خدماتی وجود دارند، هرچند که پیچیدگی زنجیره تأمین ممکن است از صنعتی به صنعت دیگر و از شرکتی به شرکت دیگر به‌شدت تغییر کند ( فیض­آبادی، ۱۳۸۲: ۴۷).

زنجیره تأمین شامل تمامی فعالیت­های مرتبط با جریان و مبادله کالاها و خدمات، از مرحله ماده خام اولیه تا مرحله محصول نهایی قابل‌مصرف توسط مشتری است این نقل و انتقالات علاوه بر جریان مواد، شامل جریان اطلاعات و مالی نیز می­شود. شکل ۲-۱ نمایشی کلی از یک زنجیره تأمین را نشان می­دهد.

شکل ۲-  ۱:  مفهوم زنجیره تأمین (مقدسی، ۱۳۸۶: ۳۳).

۲-۲-۳- فرايندهای اصلي در هر زنجيره تأمين

• مديريت مواد (لجستيک داخلي)
• توزيع فيزيکي (لجستيک خارجي)

مديريت مواد به مسائل مرتبط با تهيه و ذخيره مواد خام و قطعات می‌پردازد. اگر مسئله جزئی‌تر بررسي شود مديريت مواد، چرخه کامل جريان مواد را از خريد و کنترل داخلي توليد مواد تا برنامه‌ریزی و کنترل موجودي در گردش، انبارداري، حمل‌ونقل و توزيع محصولات نهائي شامل می‌شود. از طرف ديگر توزيع فيزيکي شامل تمام فعالیت‌های خارجي است که به فراهم کردن خدمات مشتري می‌پردازد. اين فعالیت‌ها شامل دريافت سفارش و پردازش آن، به کار گرفتن موجودي، حمل‌ونقل خارجي، قیمت‌گذاری، تبليغات و مديريت محصول برگشتي است. اگر فعالیت‌های مربوط به مديريت مواد را باهم ترکيب کنيم فقط يک زنجيره خطي با ارتباطات تجاري تک‌به‌تک نخواهيم داشت، بلکه شبکه‌ای متشکل از شبکه‌های گوناگون با روابط پيچيده سازمان‌ها خواهيم داشت (چوپرا و میندل^[۱]، ۲۰۰۷).

۲-۲-۴- يکپارچگي زنجيره تأمين

زنجيره تأميني که کاملاً يکپارچه باشد فقط باعث کاهش هزينه نخواهد بود بلکه براي سازمان، سهامدارانش و شرکا قرارگرفته در زنجيره تأمين، توليد ارزش خواهد کرد. اساس يکپارچگي سازماني در به اشتراک گذاشتن اطلاعات است. پس از يکپارچگي اطلاعاتي در يک زنجيره تأمين می‌توان هماهنگي بين اعضاي زنجيره و سپس ارتباطات بين سازماني را که باعث به اشتراک‌گذاری ريسک، هزینه‌ها و منافع حلقه‌ها و يا سازمان‌های موجود در زنجيره است را از عوامل لازم براي يکپارچگي کل زنجيره تأمين دانست. اما چيزي که مشخص است اين است که بازده يک زنجيره تأمين يکپارچه می‌تواند بسيار قابل‌توجه باشد. بر طبق نظر لي^[۲] (۲۰۰۰) يکپارچگي زنجيره تأمين باعث افزايش سود، افزايش سهم بازار، افزايش توان رقابتي و افزايش ارزش سازمان خواهد بود. يک زنجيره تأمين يکپارچه به شکلي هوشمند از اطلاعات به‌منظور هماهنگي فعالیت‌های درون زنجيره استفاده می‌کند. این‌گونه زنجیره‌ها ؛ ساختاري ايستا ندارند بلکه هميشه با توجه به شرايط بازار و خواسته‌های مشتريان تغيير می‌کند(گروبلار^[۳]، ۲۰۰۷).

لي، يکپارچگي زنجيره تأمين يک سازمان را نتيجه سه عامل زير می‌داند:

1. هماهنگي و به اشتراک‌گذاری منابع
2. ارتباطات بين سازماني
3. يکپارچگي اطلاعاتي

۲-۲-۵- معيارهاي عملکرد زنجيره تأمين

هر معیار عملکرد يا گروهي از معيارهاي عملکرد براي تعيين ميزان کارایی و اثربخشي يک سيستم مور د استفاده قرار می‌گیرد (یوتنر و همکاران، ۲۰۰۳).

1. کلي بودن: يعني اندازه‌گیری تمام جنبه‌های يک موضوع
2. جهاني بودن: به معناي این‌که معيار مذکور، مقايسه را تحت شرايط متفاوت امکان‌پذیر می‌سازد.
3. قابل‌اندازه‌گیری بودن (داده‌های موردنیاز قابل‌اندازه‌گیری باشند)
4. سازگاري با اهداف سازمان

براي اينکه بتوان ميزان اثربخشي و کارایی هر زنجيره تأمين را بررسي کرد انتخاب معيارهاي عملکرد، ضروري به نظر می‌رسد. متخصصين به شیوه‌های مختلف به بررسي اين موضوع پرداخته‌اند و معيارهاي گوناگوني را به‌عنوان مبنا براي سنجش زنجيره تأمين در نظر گرفته‌اند.

…………………..

………………

………………