مبانی نظری و پیشینه تحقیق برای فصل دوم پایان نامه میزان اگاهی از توسعه شهری و اثر بر سایر روستاهای پیرامونی

روستا

بخاطر ماهیت و تنوع اشکال روستا ، تعریف نسبتا جامع و کاملی از روستا به نحوی که در برگیرنده وجوه مختلف وتمامی اجزاء و مشخصه های روستا باشد ، کار آسانی نیست . در تعاریف مختلفی که از روستا ارائه شده ، نویسندگان و صاحب نظران ، چه در گذشته و چه امروزه با متاثر شدن از دیدگاهها و نظریات مختلف علمی ، در تعاریف خود از روستا بر جنبه های خاصی از ویژگیهای روستا مثلا جمعیت ، نقش ، نوع مساکن و غیره تاکید دارند .

در نظام حقوقی ایران اولین بار در اوایل دهه ۱۳۴۰ واژه روستا اینگونه تعریف شده است  ده یا قریه عبارت است از یک مرکز جمعیت و محل سکونت تعدادی خانوار که در اراضی آن ده عملیات اشتقال داشته و درآمد اکثریت آنان از طریق کشاورزی حاصل گردد و عرفادر محل ده یا قریه شناخته می شود ( رضوانی ، ۱۳۸۱ ، ص ۲۰ ) .

فرهنگ لغت معین روستا را با عبارت rostak رستاق ، رسداق و رزداق به معنی ده قریه بکار برده است . فرهنگ عمید نیز به صورت مشابه این مفاهیم را در تعریف روستا بکار برده است در مقابل بعضی نیز معتقدند که روستا از واژه « رستن و روییدن » گرفته شده و از ده یه معنی « محل ساخته شده » و از آبادی به معنی « صاحب خانه و مسکن یاد » کرده اند .

روستا : عمدتا یک واحد همگن طبیعی ، اجنماعی – اقتصادی ، فرهنگی و کالبدی است ، که از یک مرکز جمعیت و محل کار و سکونت ( اعم از متمرکز و پیوسته و یا پراکنده ) با حوزه و قلمرو و معین ثبتی و یا عرفی مستقل تشکیل می شود و اکثریت ساکنان شاغل دائمی آن به طور مستقیم یا غیر مستقیم به یکی از از فعالیت های اصلی زراعی ، دامداری ، باغداری ، صیادی ، صنایع روستایی یا ترکیبی از این فعالیتها اشتغال دارند و از آن ارتزاق می نمایند و پیوند فرهنگی و اجتماعی عمیقی مابین اعضای جامعه آن برقرار است و در عرف به عنوان آبادی ، دهکده ، قریه و در نهایت روستا یا ده شناخته می شود . ( ضیاء توانا ، ۱۳۶۹: ۵۶ )

در ایران تا سال ۱۳۶۵ به هر سکونتگاهی که کمتر از ۵۰۰۰ نفر جمعیت داشته و فاقد شهرداری بوده روستا می نامیدند . ( مرکز آمار ایران : ۱۳۷۵ )

بعد از آن معیار جمعیت برای شناخت روستا و متصدیان امور مربوطه به روستا ۱۰۰۰۰ نفر در نظر گرفته شد .

روستا پهنه ای جغرافیایی و واحد برنامه ریزی است ، که معیشت اکثریت آن داد و ستد متقابل بین عوامل تجدید پذیر طبیعی و رفتار انسانی حاصل می شود و دارای نقش اصلی کشاورزی ، دامداری ، دامپروری ، باغداری و نیز صنایع و خدمات وابسته است و سکونتگاههای کوچک و بزرگ همگن واقع در آن پهنه ، هر یک نام و نقش جداگانه داشته و جای مشخص و نقش تکامل دهنده خاص خود را در مجموعه روستا دارا می باشند . ( حسینی ابری ، ۱۳۸۰: ۶۲ ).

شهر

تعریف شهر بسیار پیچیده تر از روستاست چرا که شهرها به دلیل اینکه به سیستم های اقتصادی و اجتماعی همسان وابسته نبوده و نکات مشترکی بین آنها وجود ندارد تا مبنایی برای تعریف واحد باشد بنابراین ارائه تعریغ جامع از آنها که شامل همه شهرها باشد بسیار دشوار است . بر این اساس شهرشناسان هر کدام به زعم خویش فاکتوری را برای تمیز و تعبیر شهر ارائه داده اندشهر در فارسی باستان با تعبیر « خشت » که به معنی قلمرو و پادشاه بود شناخته می شود و در اوستا این مفهوم به صورت « خشتر » آمده که واژه شهر نیز از همین واژه اقتباس شده است در دوره های ساسانی شهر با واژه امروزی شهرستان شناخته می شد که از دو کلمه شهرستان یا استان به معنی جا و مکان تشکیل می شود ( نظریان ، ۱۳۷۴ ، ص ۶۲ ) .

ساده ترین تعریف شهر تعریف عددی آن است یعنی از لحاظ جمعیت به مکانهایی که از حد نصاب ، مورد نظر بیشتر بوده شهر و کمتر از آن نیز روستا اطلاق می شده است که در حال حاضر مرکزآمار ایران نیز بیشتر بر این تعریف تمایل دارد . البته رقم و شاخص عددی برای تمیز شهر و روستا از لحاظ نکاتی و زمانی متفاوت است و هر کشوری بسته به نوع موقعیت جغرافیایی و جمعیت ساکن در آن به تعریف و تعیین شاخص عددی اقدام می نمایید که در ایران بر اساس سرشماری سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۵ مناطقی که بالاتر از ۵۰۰۰ نفر جمعیت دارند شهر و کمتر از آن روستا قلمداد شده است که این مورد در سال ۶۵ حذف گردید و در سرشماری نفوس و مسکن سال ۶۵ ملاک دیگری به تمیز شهر از روستا توسط مرکز آمار استفاده شده و شهر به جایی اطلاق شد که دارای شهرداری باشد هرچند در حال حاضر مرکز آمار هم فاکتور جمعیت و هم فاکتور شهرداری را اعمال می کند.

البته عامل عددی و تعداد جمعیت نمی تواند به تنهایی ملاکی برای تمیز شهر از روستا باشد چون داشتن حداقلی از جمعیت نمی تواند گویای این مفهوم باشد که تمام خصوصیات شهری را در بر می گیرد و از طرفی هم در اغلب کشورها این ملاک متفاوت از سایر مناطق می باشد . به عبارت کلی بر اساس معیارهای جهانی و همچنین معیارهای مکمل محسوب می شوند اما این تنها معیار به حساب نمی آید البته در اغلب موارد در گزینش و تمیز شهر از روستا به میزان تراکم جمعیت و میزان توسعه یافتگی نیز اشاره می شود و حتی بر تراکم ساختمانی و وجود بخش خدمات نیز اشاره دارند .

اما همچنان که گفته شد مهمترین عامل در اغلب مناطق علی رغم اختلاف در تعیین میزان جمعیت هنوز معیار عددی محسوب می شود . با توجه به این نگرش می توان گفت که از ملاک ها و معیارهایی چون معیشت ، موقعیت جغرافیایی ، موقعیت تاریخی ، دیدگاه اجتمایی و جامعه شناسی ، موقعیت اقتصادی و منظر خارجی و سیمای خاص یک منطقه می توان به عنوان مکملهای جمعیتی تشخیص شهر از روستا نام برد .

روستا – شهر

اصطلاح روستا شهر یا شهر کشاورزی ، روستاهای بزرگ و پرجمعیتی هستند که در آنها چشم اندازهای شهری و روستایی با هم ادغام شده اند و فعالیت غالب بر این روستاها امکان داردکه کشاورزی باشد ولی فعالیت های خدماتی و گاهی صنعتی نیز در آنها رواج دارد . همچنین ساختارهای اجتماعی ، فرهنگی و کالبدی این روستاها به شهرها شباهت دارد . این قبیل روستاها را که در ترکیبی از چشم اندازهای فیزیکی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی شهر و روستا در آنها دیده می شود ، می توان روستا – شهر نامید . ( رضوانی ، ۱۳۸۳ : ۱۴۲ ) شکویی جمعیت روستا شهر را ۱۰ تا ۲۵ هزار نفر می داند . ( شکویی ، ۱۳۷۳ : ۱۲۴ )

….

….