مبانی نظری و پیشینه تحقیق بهره وري

مبانی نظری پژوهش

بهره­وري

يکي از اهداف هر سازمان، دست­يابي به بهره­وري است. براي رسيدن به اين هدف، راهي جز توسل به نوعي ديدگاه سيستمي، بومي و کاربردي وجود ندارد. موفقيت­هاي چشمگير دهه­ي اخير سازمان­هايي با حداقل امکانات از يک سو و شکست سازمان­هايي با بهترين توانايي­هاي مادي از سوي ديگر بيانگر نقش قابل توجه عوامل غير مادي و معنوي در موفقيت آنها بوده است (اسکولتز^[۱] و اسکاتز^[۲]، ۱۹۹۸).

بهبود بهره‌وري موضوعي بوده كه از ابتداي تاريخ بشر و در كليه نظامهاي اقتصادي و سياسي مطرح بوده است (كريمي و پيراسته، ۱۳۸۳). اما تحقيق درباره چگونگي افزايش بهره‌‌وري بطور سيستماتيك و در چارچوب مباحث علمي تحليلي از حدود ۲۳۰سال پيش به اين طرف به طور جدي مورد توجه انديشمندان قرار گرفته است. واژه بهره‌وري براي نخستين بار به وسيله فرانسوا كنه رياضيدان و اقتصاددان مكتب فيزيوكراسي(حكومت طبيعت) به كار برده شده است. در سال ۱۸۸۳ فرانسوي ديگري به نام «ليتره»، بهره‌وري را دانش و فن توليد تعريف كرد. در سال ۱۹۵۰ سازمان همكاري اقتصادي اروپا^[۳] به طور رسمي بهره وري را چنين تعريف كرد: بهره‌وري حاصل كسري است كه از تقسيم مقدار يا ارزش محصول بر مقدار يا ارزش يكي از عوامل توليد بدست مي آيد (رفيعي و زيبايي ،۱۳۸۳).

کوشش­هاي بشر همواره بر آن بوده تا حداکثر نتيجه را با کمترين امکانات و عوامل موجود به دست آورد. اين کوشش­ها را مي­توان دست­يابي به بهره­وري بالاتر ناميد. بهره­وري، مفهومي است که به­عنوان يک ويژگي بسيار مهم به سيستم­هاي باز نسبت داده مي­شود و اهميت آن تا اندازه­اي است که مي­توان آن را هدف نهايي هر سيستمي به حساب آورد (رضايي، ۱۳۸۸).

براي بهره­وري تعاريف متعددي ارائه شده است، بعضي از آنها بسيار توصيفي هستند مانند اينکه بهره­وري استفاده بهينه از منابع انساني و مادي سازمان است که بر اساس اين تعريف، اندازه­گيري بهره­وري يک مساله بسيار پيچيده و غامض تلقي مي­گردد.آلبرت آفتاليون (۱۹۹۱) در مقاله­اي تحت عنوان سه مفهوم قدرت، توليد و درآمد که در مجله اقتصاد سياسي به چاپ رسيد، بهره­وري را به مفهوم رابطه ميان مقدار محصولي که در مدت معيني به دست مي­آيد و مقدار عوامل مصرف شده در جريان توليد آن محصول تعريف نمود.

در فرهنگ علوم اقتصادي  تعاريف زير براي بهره­وري ارائه شده است:

• نسبت ميان مقدار معيني محصول و مقدار معيني از يک يا چند عامل توليد؛
• مقدار محصولي که هر کارگر مي­تواند در زمان معين توليد نمايد؛
• بهره­وري ميزان نسبي کارايي است.

به­طور کلي مفاهيم بهره­وري به نوعي ارتباط ميان مقدار کالاها و خدمات توليد شده و مقدار منابع مصرف شده در جريان توليد اين کالاها و خدمات را بيان مي­نمايند، که اين روابط کمي و قابل اندازه­گيري است.

بهره­وري و عملکرد يکي از مهمترين شاخص­هاي موفقيت يا عدم موفقيت محسوب مي­شود. از مهمترين عوامل و عناصر مرتبط و تعيين کننده عملکرد، مجموعه ارزش­ها و نگرش­هاي افراد سازمان است. از طرف ديگر تعهد سازماني نوعي نگرش و احساس دروني فرد نسبت به سازمان است که در عملکرد، وفاداري و قضاوت­هاي وي نسبت به سازمان تاثيرگذار است. مطالعات نشان مي­دهد بين عدم تعهد سازماني با مشکلات سازماني چون: ترک خدمت کارکنان، غيبت، تاخير و در نهايت سطح پايين عملکرد و بازدهي نيروي انساني رابطه معنادار مستقيم و مثبت وجود دارد (پرتر و استيرز^[۴]؛ به نقل از حسينيان و همکاران، ۱۳۸۶).

انسان از دیرباز در اندیشه استفاده درست و کارا و ثمربخش از توانایی ها، امکانات و منابع در دسترس خود بوده است. در عصر کنونی این امر بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. بهره وری فراتر از یک معیار، به عنوان یک فرهنگ و نگرش، با کار و زندگی مطرح شده و بهبود آن منشاء اصلی توسعه اقتصادی است. عوامل بیشماری در ارتقاء و بهبود بهره­وری و عملکرد نقش دارند. اما با نظر اکثر صاحب­نظران منابع انسانی با ارزش­ترین و برجسته ترین عامل در دست یابی به هدف­های سازمان محسوب می شود. یکی از مظاهر موفقیت یک مدیر استفاده درست و بهینه از منابع مادی (تجهیزات و سرمایه،…)و منابع انسانی سازمان متبوع خود است. افزایش نرخ بهره وری و موفقیت سازمان در گرو به کار گیری درست منابع مادی وانسانی در جریان کار است (اسدی،۱۳۸۷).

بايد توجه داشت که بهره­وري بالاتر باعث ارتقاء سطح زندگي و رفاه اجتماعي مي شود درآمدها با استفاده بهينه از نهاده ها و توليد ستاده ها مناسب تر وبيش­تر افزايش مي يابد و اين خود باعث مي­شود که توليد به نحوي مناسب­تر رشد يابد و در دنياي پررقابت توفيقاتي حاصل شود اين موقعيت خود باعث رونق کسب و کار و در نتيجه کيفيت برتر زندگي جامعه مي گردد و فرآيند يادشده جز با نگرش درست به بهره­وري و ارتقاي آن تحقق نخواهد پذيرفت (طوسي، ۱۳۸۴).

در جهان رقابتي امروز که بهره وري در همه زمينه ها افزايش يافته است تنها سازمان هایي مي­توانند در اين دنياي پر تلاطم باقي بمانند که به بهترين وجه ازمنابع خود استفاده نموده و بيشترين بهره­وري را داشته باشند (فرخي، ۱۳۸۶).

کارکنان ارزشمندترین دارایی ما هستند. نیروی انسانی است که با برخورد مناسب می تواند مثبت و در جهت اهداف سازمان و یا در صورت عدم هدایت در خلاف اهداف سازمان گام بردارد. از این رو شناخت رفتار نیروی انسانی در مدیریت اهمیت ویژه ای دارد. البته این شناخت و نگه داری از منابع انسانی صرفا نگه داشتن افراد در سازمان نیست، بلکه جوش دادن آنها با سازمان و ایجاد همبستگی متقابل فرد و سازمان است. به عقیده هرسی و بلانچارد (۱۹۳۵)، موفقیت سازمان ها و محیط کاری بستگی کامل به استفاده کارآمد از منابع نیروی انسانی بر پایه علوم رفتاری دارد  و این چالشی است که به گونه ای فزاینده سرپرستان، مدیران ودست اندرکاران امور کار و سازمان را به خود مشغول کرده است (عبدالهی،۱۳۸۷).

سازمان بين المللي كار^[۵] بهره‌وري را چنين تعريف كرده است: بهره‌وري عبارت است از نسبت ستاده به يكي از عوامل توليد(زمين،سرمايه، نيروي كار، مديريت). امروزه تقريباً نويسندگان اجماع نظر دارند كه اندازه بهره‌وري با تقسيم ارزش ستاده‌ها(محصول) به ارزش نهاده‌ها(داده‌ها) بدست مي‌آيد. همين كه در مقدار معيني از نهاده‌ها، مقدار محصول (با حفظ كيفيت) افزايش يابد يا مقدار نهاده‌هاي بكار رفته براي يك مقدار ثابت محصول كاهش يابد، بهره‌وري افزايش مي يابد. بنابراين مقدار شاخص بهره‌وري در مجموع ميزان اثربخشي و كارايي در يك سازمان را نشان مي دهد(طاهري،۱۳۸۳).

آژانس بهره­وری اروپا^[۶] بهره­وری را به دو صورت مطرح می­کند:  الف) بهره­وری درجه استفاده مؤثر از هر یک از عوامل تولید است.ب) بهره­وری در درجه اول، دیدگاهی فردی است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال حاضر موجود است، بهبود بخشد. بهره­وری مبتنی بر این عقیده است که انسان می تواند کارها و وظایفش را هر روز بهتر از دیروز به انجام برساند، علاوه بر آن، بهره­وری مستلزم آن است که بطور پیوسته تلاش­هایی در راه انطباق فعالیت های اقتصادی با شرایط دائماً در حال تغییر و همچنین تلاش هایی برای بکارگیری نظریه ها و روش جدید انجام گیرد، بهره وری ایمان راسخ به پیشرفت انسان هاست (خاکی، ۱۳۸۷). سازمان همکاری اقتصادی اروپا، بهره­وری را نسبتی که صورت آن ستاده ها و مخرج آن را داده ها تشکیل می دهند، تعریف می­کند (شیروانی، ۱۳۸۸).

از نظر سازمان بهره وری سنگاپور، بهره وری یعنی توسعه عادت بهسازی در رفتار و نگرش افراد، یعنی هرکس باید ببیند چگونه می­تواند کاری را که بر عهده گرفته است، به بهترین وجه به انجام برساند (خاکی، ۱۳۸۷). از نظر مرکز بهره­وری ژاپن بهره­وری یک اولویت و یک انتخاب ملی است، هر فعالیتی برای افزایش بهره­وری یعنی بالا رفتن رفاه اجتماعی و اقدام ننمودن در این راستا به معنی دچار فقر شدن است. اقدامات یک کشور برای بالابردن بهره­وری یعنی جهت­دادن به رشد و توسعه و درنهایت افزایش رفاه اجتماعی کشورها در بلندمدت می­باشد. در این رابطه بهره­وری یعنی استفاده علمی از منابع ملی مانند نیروی انسانی و دیگر عوامل تولید، بمنظور کاهش قیمت تمام­شده، رشد بازار، کاهش بیکاری، افزایش واقعی دستمزد و بالا رفتن استانداردهای زندگی مصرف­کنندگان، مدیران و کارکنان است (شیروانی، ۱۳۸۸)………………………..

……………………………..

……………………………