پیشینه تحقیق و مبانی نظری توانبخشی

توانبخشی

ﻃﺒﻖﮔﺰارش ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ(WHO)^[1] ﻳﺎ ﺣﺪود ۱۰درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن(۶۵۰ میلیون نفر) دﭼﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮم آن ﻫﺎ راﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ،  ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻏﺎز زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮﻧﺪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ و درﻣﺎن ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻌﻠﻮلﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮاﻗﺪاﻣﺎت ﺗﻮانﺑﺨﺸﻲ را آﻏﺎز ﻛﺮد؛ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ در ﺷﺮوع اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﻮان ﺑﺨﺸﻲ، از اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ آنﻫﺎ ﻣﻲ ﻛﺎﻫﺪ.

بطور کلی درمان و توانبخشی هر معلولیت یا بیماری ۴ مرحله اصـلی دارد. ایـن مراحـل عبارتنـد از: شـناخت سلامت و بیماری، تشخیص صحیح بیماری، شروع درمان، پیگیـری و پیـروی از برنامه های درمانی.  برای حصول موفقیت در درمان، مشارکت و پیروی موثر بیمار/مراقب از برنامه درمان امری ضروری است. موفقیت برنامه های توانبخشی و پیشرفت درمانی کودکان معلول به عوامـل متعـددی بسـتگی دارد؛ از جملـه مهمترین این عوامل، تشخیص و شروع به موقع درمان و پیروی والدین از برنامه های درمانی فرزنـد خـویش است. پیروی والدین به تبعیت آنهـا از دسـتورات تـیم توانبخشـی در انجـام صـحیح تمرینـات و طبـق تعـداد دفعات توصیه شده، قبول محدودیت هایی که در درمان با آن روبرو می شوند، از پیش تعیین کردن جلسات درمان و حضور مرتب در جلسات درمان اطلاق می شود (علی آبادی،۱۳۸۸).

درگیر شدن مراقبان در درمان کودکان معلول از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است، دسـتیابی بـه اهـداف را تسریع می کند و احتمال بهبود عملکرد حرکتـی کودکـان معلـول را افـزایش میدهـد . تحقیقـات انجـام گرفته در حوزه توانبخشی نشان می دهند که حضور مرتـب در جلسـات درمـان از پـیش تعیـین شـده، نقـش اساسی در حصول نتایج مطلوب درمانی و ارتقاء کیفیت زندگی فرد معلول ایفا می کند. از سوی دیگـر مشارکت و پیگیری خانواده باعث می شود دید ارائه کنندگان خدمت به کارشان تغییرکرده، رویکرد ایشـان در ارائه خدمت تغییر کند و رویکرد خانواده نیز درباره درمان تغییر نمایدکـه همـه ایـن تغییـرات مـی تواننـد پیامدهای بهتر درمانی را برای کودک به ارمغان آورند (علی آبادی،۱۳۸۸).

تعریف توانبخشی:

قبل از سال۱۹۸۱ و اعلام دهه معلولین (۱۹۸۳-۱۹۹۲) توسط سازمان ملل متحد (U.N)، تعریف هایی که از توانبخشی به عمل می آمد، غالبا به عنوان یک مساله پزشکی محسوب می شد و اغلب مبادرت به مشخص کردن اقداماتی می کرد، که فرد را قادر به کار و ادامه زندگی می نمود. تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، که در سال ۱۹۶۹ توسط یک گروه کارشناسی از توانبخشی ارائه شد و از آن به عنوان متداول ترین تعریف نامبرده می شود، دلالت بر آن دارد. در این تعریف آمده است « توانبخشی عبارت از مجموعه ای از خدمات و اقدامات هماهنگ پزشکی، آموزشی، حرفه ای و اجتماعی  است که برای بازتوانی فرد معلول و ارتقای سطح کارایی او در بالاتراین حد ممکن به منظور دستیابی به یک زندگی مستقل در جامعه عرضه می گردد». ولی به تدریج توانبخشی شامل این واقعیت می شود، که در فراسوی شرایط جسمی یا روانی که مانع کارایی یک فرد ناتوان می شود، نیازها و توانایی های دیگر نیز نهفته اند. اخیرا علاوه بر شخص ناتوان به محیط اجتماعی که شخص مزبور در آن زندگی می کند، توجه  زیادی مبذول داشته اند. زیرا این محیط اجتماعی است که تا حد زیادی تعیین کننده عواقب ناتوانی است. از این رو سازمان  بهداشت جهانی (WHO) در سال۱۹۸۱ تعریف دیگری از توانبخشی ارائه داد که آسان کردن « سازگاری اجتماعی» در آن  لحاظ شده است  و بدین شرح می باشد: « توانبخشی عبارت است از فرایندی هدف گرا که دارای محدودیت زمانی که هدفش توانا ساختن یک شخص دارای اختلال برای رسیدن به یک سطح ذهنی، جسمی، اجتماعی و کارکردی مناسب است. در این راه اورا برای تغییر دادن زندگی اش با ابزارهایی مجهز می سازد، توانبخشی شامل اقداماتی است که فقدان کارکرد را جبران می کند( برای مثال به وسیله کمک های فنی) و همچنین شامل اقداماتی است که ساز گاری اجتماعی را تسهیل می نماید»( کریمی درمنی، ۱۳۸۵).

اهداف توانبخشی

اهدافی که توانبخشی به طور اصولی تعقیب می کند عبارتند از:

• پیشگیری از ایجاد یا بروز معلولیت
• جلوگیری از پیشرفت معلولیت
• ارتقای سطح آگاهی عمومی نسبت به معلولین و معلولیت
• سعی در خود کفایی فرد دارای معلولیت و قادر سازی وی در برخورد با مشکلات
• تطابق زندگی این افراد با جامعه
• ارائه تسهیلات وخدمات شهری مناسب جهت استفاده افراد دارای معلولیت
• افزایش آگاهی معلولین نسبت به توانایی های جسمی، روانی خویش و تطبیق آنها با محیط
• اهتمام به بازگشت فرد معلول به جامعه از طریق اشتغال و کسب استقلال مالی و تبدیل وی به یک فرد مولد و موثر در جامعه »( کریمی درمنی، ۱۳۸۵).

انواع مراکز ارائه خدمات توانبخشی به کم توانان هوشی
۱) مراکز روزانه آموزشی و توانبخشی زیر ۱۴ سال:
این مراکز به کم توانان هوشی زیر ۱۴ سال واجدشرایط آموزش و توانبخشی  با  بهره هوشی  تربیت پذیر  و آموزش پذیر که امکان استفاده از مدارس کودکان استثنایی را  ندارند  خدمات ارائه می کنند  که تعداد ۲۶ مرکز در استان تهران با این نوع مجوز در حال فعالیت هستند. هدف در این مراکز، انجام برنامه ویژه ای است که   می تواند   نیازهای آموزشی  خاص کودکان  معلول  از  طریق  اقداماتی  نظیر  روانشناسی، کاردرمانی ، گفتاردرمانی  و  آموزشهای   پیش دبستانی  را   برآورده   سازد.  برای  چنین کاری  ممکن  است   ابزارهای  خاص، روشهای آموزش و تجهیزات ویژه  مورد نیاز  باشد. یک رویکرد  منظم آموزشی برای کودکان کم توان هوشی دارای ۳ مرحله است:
۱- انتخاب هدف آموزشی
۲- انتخاب روش آموزشی مناسب
۳-  ارزشیابی پیشرفت برنامه

10. ……………………….
11. …………………………….
12. …………………………….