بداء چيست؟

(۱۴صفحه ورد)

در روايات اهل بيت(ع) از اعتقاد به بدا به عنوان يكي از اعتقادات مهم ديني ياد شده است.

امام صادق(ع) فرموده است: خداوند به چيزي مانند اعتقاد به بدا تعظيم و پرستش نشده است: «ما عظّم الله عزّوجلّ بمثل البداء»[۱] و «ما عبدالله بشيء مثل البداء».[۲] در احاديث ديگر آمده است: «خداوند هيچ پيامبري را به نبوت برنگزيد مگر اين كه از او به اقرار به بدا پيمان گرفت».[۳]

بدا در لغت به معني ظهور پس از خفا و پنهاني است، و هرگاه در مورد انسان به كار رود به اين معناست كه چيزي بر ايشان پوشيده و پنهان بوده و سپس براي وي معلوم و آشكار شده است. روشن است كه چنين معنايي مستلزم جهل و تبدل رأي است. و اين معنا در مورد خداوند محال است. خداوند با علم ازلي و تخلف‏ناپذير همه چيز را مي‏داند، و در اراده الهي تبدل و تغيير راه ندارد. در احاديث ائمه طاهرين(ع) بر نادرستي بدا به اين معنا در حق خداوند تصريح و تأكيد شده است.

چنان كه امام صادق(ع) فرموده است: «من زعم انّ الله عزّوجلّ يبدو له في شيء لم يعلمه أمس فابرأوا منه»:[۴] از كسي كه عقيده دارد براي خداوند چيزي را كه ديروز نمي‏دانسته آشكار شده است، تبرّي بجوييد.

در حديث ديگر فرموده است: «خداوند همه چيز را پيش از آن كه اراده كند و انجام دهد مي‏داند. چيزي براي خداوند آشكار نمي‏شود مگر اين كه آن را مي‏دانسته است. بدائي از روي جهل در خداوند راه ندارد».[۵]

باتوجه به احاديث ياد شده روشن مي‏شود كه بدا در مورد خداوند در حقيقت ابدا و اظهار است، يعني آن چه را خداوند از قبل مي‏داند، ولي براي انسان معلوم نيست، خداوند آن را اظهار و آشكار مي‏سازد، و بدا ناميده شدن آن به اين اعتبار است كه در مقام فعل الهي نمايان مي‏گردد. اگرچه در ذات الهي جهل و تغيير راه ندارد.

همان‏گونه كه قرآن كريم درباره مراقبت‏هاي غيبي خداوند از پيامبران براي آن كه در ابلاغ وحي به بشر از خطا مصون بمانند فرموده است: (يعلم أنْ قد أبلغوا رسالات ربّهم):[۶] تا خداوند بداند كه آنان رسالت‏هاي پروردگارشان را ابلاغ كرده‏اند. روشن است كه خداوند از قبل مي‏داند كه پيامبران رسالت‏هاي الهي را به حقيقت در مقام فعل تحقق يابد و بشر از آن آگاه گردد. همين‏گونه است در آياتي كه غرض از امتحان بشر را علم خداوند به راستگويان و دروغگويان و مجاهدان و غير مجاهدان به شمار آمده است.[۷]

همان‏گونه كه مقصود از عَلِم در آيات ياد شده اعلام و اعلان است، مقصود از بدا در احاديث مزبور نيز ابداء است. اين تعبير در حديثي كه بخاري در صحيح خود روايت كرده است نيز آمده است. «ان ثلاثة في بني اسرائيل، أبرص و أقوع و أعمي، بدالله أن يبتليهم، فبعث اليهم ملكا…».[۸] ابن اثير لفظ بدا در اين حديث را به قضا و حكم تفسير كرده است،[۹] زيرا معناي حقيقي بدا كه ظهور پس از خفاست بر خداوند محال است.

بنابراين، نبايد لفظ بدا در احاديث ائمه اهل البيت(ع) را به معناي حقيقي آن تفسير كرد. آنگاه اين معناي نادرست را به عنوان اشكال بر عقايد شيعه برشمرد.

زيرا پس از آن كه در روايات اين معنا به شدت انكار شده است، و علماي شيعه نيز آن را مردود دانسته‏اند، چنين نسبتي به شيعه جز افترا نخواهد بود……………………..

…………………………..