مبانی نظری وپیشینه تحقیق فلسفه اخلاقی کارکنان

فلسفه اخلاقی کارکنان

 مقدمه

اخلاق را مجموعه ای از صفات روحی و باطنی انسان تعریف کرده اند که به صورت اعمال و رفتاری که از خلقیات درونی انسان ناشی می شود ، بروز ظاهری پیدا می کند و بدین سبب گفته می شود که اخلاق را از راه آثارش می توان تعریف کرد . استمرار یک نوع رفتار خاص ، دلیل بر آن است که این رفتار یک ریشه درونی و باطنی در عمق جان و روح فرد یافته است که آن ریشه را خلق و اخلاق می نامند . دامنه اخلاق را در حد رفتارهای فردی تلقی می کنند ، اما رفتارهای فردی وقتی که در سطح جامعه یا نهادهای اجتماعی تسری پیدا می کند و شیوع می یابد ، به نوعی به اخلاق جمعی تبدیل می شود که ریشه اش در فرهنگ جامعه می دواند و خود نوعی وجه غالب می یابد که جامعه را با آن می توان شناخت (رجبي پور ميبدي و دهقاني فيروزآبادي به نقل از قرا ملکی ، ۱۳۹۱) .

۲– ۲-۲) مفهوم فلسفه اخلاقی

اتیکس^[۱] به معنی اخلاق از واژه یونانی اتوس ، به معنی ویژگی شخصیتی یا آداب و رسوم می باشد (سهرابی و خانلری ، ۱۳۸۸) . اخلاق یعنی رعایت اصول معنوی و ارزشهایی که بر رفتار شخص یا گروه حاکم است یعنی درست چیست و نادرست کدام است (دفت ، ۱۳۷۴) .

فلسفه اخلاق ، رشته ای علمی ، فلسفی و نوپاست که تعاریف مختلف و گوناگونی برای آن ارائه شده است . برخی آن را چنین تعریف کرده اند : فلسفه اخلاق ، علمی است که به تبیین اصول ، مبانی و مبادی علم اخلاق می پردازد و مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق و گزاره های اخلاقی را مورد پردازش قرار می دهد . برخی در تعریف آن گفته اند : فلسفه اخلاق ، شناخت برترین^[۲] است ؛ این که خوبی چیست ، بدی کدام است ، دادگری چیست و ستمگری کدام است ؟ به تعبیر دیگر ، فلسفه اخلاق ، علمی است که در آن از چیستی خوبی و بدی و از وظایف و تکالیف اخلاقی و این که این تکالیف برای چه مقصودی باید انجام گیرد و هدف و غایت این وظائف و تکالیف چیست ، بحث می کند . بنابراین ، فلسفه اخلاق ، علمی است که از مبادی تصدیقی علم اخلاق به منظور تشخیص معیارهای خوبی و بدی و به دست آوردن ملاک ارزشی رفتار انسان ها بحث می کند ؛ به این معنا که انسان تکالیف و رفتارهای اخلاقی را برای چه هدف و غایتی باید انجام بدهد یا آن را ترک کند ، و هدف و مقصد این رفتارها چیست ؟ هدف فلسفه اخلاق ، شناخت ملاک های خوبی و بدی افعال است تا انسان ها رفتارشان را بر اساس آن و با انگیزه و هدفی که از آن دارند بسنجند (زکی ، ۱۳۸۴) .

۲-۲-۳) پیشینه تاریخی فلسفه اخلاق

فلسفه اخلاق ، از مباحث نسبتاً نو بنیاد در مباحث اخلاقی است که در نیم قرن اخیر به عنوان رشته مستقل توجه دانشمندان علم اخلاق را به خود جلب کرده است . بسیاری بر این باورند که نخستین جوانه آن در سال ۱۹۰۳ میلادی با انتشار کتاب مبانی اخلاق جورج ادوارد مور^[۳] زده شد . هیچ تردیدی وجود ندارد که این گونه مباحث در لابلای کتابهای فلسفی و اخلاقی وجود داشته و از مهم ترین دغدغه های متفکران در عرصه اخلاق بوده است تا جایی که پیشینه تاریخی این گونه مباحث از زمان سقراط (حدود ۳۹۹ ـ ۴۷۰ ق . م .) در باب فرار از زندان و مجازات و زیر پا گذاشتن قانون گرفته ، تا «لاک»^[۴] (۱۶۳۲ ـ ۱۷۰۴) در باب تساهل دینی ، هیوم^[۵] (۱۷۱۱ ـ ۱۷۷۶) در باب خودکشی ، جرمی بنتام^[۶] (۱۷۴۸ ـ ۱۸۳۲) در باب اعلامیه حقوق بشر فرانسه ، میل ^[۷] (۱۸۰۶ ـ ۱۸۷۳) در باب تساوی جنسی ، نیچه ^[۸] (۱۸۴۴ ـ ۱۹۰۰) در باب مجازات ، جان دیویی ^[۹] (۱۸۵۹ـ۱۹۵۲) در باب دمکراسی در امریکا ، و سارتر^[۱۰] (۱۹۰۵ ـ ۱۹۸۰) در باب نسل کشی در ویتنام قابل ردیابی است (همان منبع) .

۲-۲-۴) عوامل اثر گذار بر فلسفه اخلاقي

با مطالعه مدل های متعدد رفتار اخلاقی ، عوامل متعددی به عنوان فاکتورهای اثرگذار بر رفتار اخلاقی در سازمان شناسایی شده اند . در اکثر مدل های اخلاقی ، فاکتورهای مشابهی به عنوان عوامل اثرگذار بر رفتار اخلاقی سازمان ها معرفی شده اند ، تولايي (۱۳۸۸) با دسته بندی ساده تری از عوامل اثر گذار بر فلسفه اخلاقی آنها را به دو دسته عوامل فردی(سطح خرد) ، سازماني(سطح مياني) و اجتماعی (سطح كلان)تقسیم کرد .

۲-۲-۴-۱) فردی :

نگرش (ارزیابی فرد از خوب و بد) ، قصد ، قدرت نفس (مقاومت در برابر انگیزه های بیرونی) ، مرکز کنترل (تمایل به برهاناخلاقی در افراد مرکز کنترل درونی) ، وابستگی میدانی (بعنوان راهنمای افراد برای انجام کارها) ، دموگرافی (تفاوت نقش جنسیتی ، عقاید مذهبی ، سن ، تجارب کاری و ملیت) ، ارزش ها و باورها (تولایی ، ۱۳۸۸) . بعنوان مثال در مطالعه انگوین و همکاران (۲۰۰۷) نقش جنسیت در قضاوتهای اخلاقی مورد مطالعه قرار گرفت و نتایج نشان داد قضاوت اخلاقی دانش آموزان دختر در سطح بالاتری قرار دارد .

۲-۲-۴-۲) سازماني  :

اشاره به فاکتورهای سطح سازمانی دارد. سازمانها معمولا قدرت مانور خوبی بر روی این فاکتورها دارند و اکثر آنها از طریق سیاستها و برنامه های سازمانی قابل کنترل هستند. رقابت،نظام پاداش، خط مشی های اخلاقی، خصوصیات شغلی، منابع، فرهنگ سازمانی، اهداف سازمان، رفتار مدیر، افراد مرجع، اختیار ،سمت، ارزیابی عملکرد، جو سازمانی (تولايي، ۱۳۸۸) .

۲-۲-۴-۳) اجتماعی :

خانواده ، گروههاي اجتماع ، تحصيلات رسمي ، سيستم آموزشي ، تعليمات و سمينارهاي مربوط به اخلاق بر باورهاي اخلاقي و رفتار اخلاقي افراد تأثير مي گذارند . البته ، زمينه هاي فرهنگي افراد نيز بر رفتار اخلاقي یا غيراخلاقي آنها تأثير گذار است (Ferrel and Gresham , 1985) .

۲–۲-۴) انواع فلسفه های اخلاقی

نظریات اخلاقی از نقطه نظرات گوناگونی قابل تقسیم هستند ذیلا برخی از دسته بندی های انجام شده در این حوزه ارائه گردیده است :

۲-۲-۴-۱) دسته بندی بر حسب هدف یا فرآیند

بسیاری از محققان در یک دسته بندی عمومی و کلی فلسفه های اخلاقی را به دو دسته نتیجه گرایی (توجه به هدف) و وظیفه گرایی (توجه به فرآیند) تقسیم کرده اند .

۲-۲-۴-۱ -۱) دیدگاه نتیجه گرایی

در این دیدگاه ، عملی اخلاقی محسوب می شود که نتیجه دلخواه را حاصل نماید . بنابراین برای آنکه اخلاقی بودن عملی را اثبات کنیم باید به نتایج و پیامدهای آن بنگریم . این دیدگاه به دو نظریه فرعی تقسیم می شود . یکی خویشتن خواهی یا اصالت نفع فردی و دیگری سومندگرایی یا اصالت فایده . در نظریه اصالت نفع فردی ، رفتار قابل قبول را باید در برابر نتیجه ای که برای فرد در بردارد ارزیابی نمود . طرفداران این نظریه معتقدند به دنبال سود شخصی و نفع فردی رفتن و آن را به حداکثر رسانیدن عملی پسندیده و مستحسن است و نباید منع شود . افراد زمانی که در پی نفع خود حرکت می کنند ، جامعه حالتی پویا پیدا می کند .

در نظریه سودمندگرایی یا اصالت فایده ، نتیجه همچنان از اهمیت برخوردار است اما تلاش در آنست که بیشترین منفعت برای بیشترین افراد حاصل گردد . در این حالت علاوه بر نفع فردی به منافع جامعه نیز توجه می شود ، اما نتیجه حاصله برای فرد همچنان از اهمیت برخوردار بوده و نقش تعیین کننده خود را حفظ کرده است . مثلاً مدیریت سازمانی به حفظ محیط زیست علاقه نشان می دهد . نه بخاطر آنکه محیط زیست به خودی خود ارزشمند و مهم است ، بلکه از آن جهت که توجه به محیط زیست موجب تامین منافع بلند مدت سازمان می گردد.

۲-۲-۴-۱ -۲) ديدگاه وظيفه گرايي :

دیدگاه وظیفه گرایی مدعی است که اگر چه نمیتوان از نتایج و پیامدهاي اعمال صرف -نظر کرد. اما ویژگی هاي مهم دیگري نیز وجود دارند که تعیین کنندة درستی و نادرستی اعمال میباشند. در وظیفه گرایی، ملاك سنجش افعال اخلاقی، وظیفه است. حقانیت افعال اخلاقی ناشی از یک الزام است. الزامی که در خود عمل نهفته است. در نتیجه،درستی و نادرستی افعال، برآمده از ذات خود فعل است، یعنی فعل خوب ذاتا مستحق تحسین است و نه به موجب ایجاد نتایج خوب است(موحدی، ۱۳۸۹)

۲-۲-۴-۲) دسته بندی محوری

نویسندگان دیگری دیدگاههای اخلاقی را به سه دسته تقسیم کرده اند و قائل به سه دیدگاه خودمداری (اصالت فایده) ، فرد مداری (رعایت حقوق فردی) و حق مداری (عدالت گرائی) می باشند (قاری سید فاطمی ، ۱۳۸۸ ؛ الوانی ، ۱۳۹۱) .

 ۲-۲-۴-۲ -۱) نظريه خودمداری :

از نگاه این نظریه اخلاقی ، نفع بیشتر برای تعداد بیشتری از افراد جامعه ، ملاک ارزیابی اخلاقی بودن و موجه بودن عمل است . بنابراین عمل و یا قانونی موجه خواهد بود که بیشترین نفع را متوجه بیشترین تعداد افراد جامعه کند . نفع‏انگاران خود به دوگروه عمل مدار و قاعده مدار تقسیم می‏شوند (قاری سید فاطمی ، ۱۳۸۸) .

۲-۲-۴-۲-۲) نظريه فرد مداري :

نظریه های اخلاقی بر حول محور خود متمرکز بوده و بیشتر به اول شخص مفرد من^[۱۱] توجه دارد (همان منبع) . در این نظریه ، عملی اخلاقی محسوب میشود که در آن حقوق و آزادی های فردی به عنوان اصلی کلی رعایت شود (الوانی ، ۱۳۹۱) .

۲-۲-۴-۲ -۳) نظريه حق مداري :

نظریه اخلاقی حق مدار حول این محور دور می زند که افراد انسانی (و البته در برخی نظریات جوامع انسانی ، حیوانات نیز ممکن است صاحب حق تلقی شوند) اخلاقاً دارای چه حقوق و تکالیفی هستند . نظریه اخلاقی حق مدار وامدار اخلاق کانتی است بعنوان پاسخگویی حکومت در برابر شهروندان^[۱۲] را می توان تحت تاثیر چنین نظام اخلاقی ، بخوبی توجیه کرد . اما دست آورد این نظام اخلاقی را عمدتا باید در عرصه حقوق عموما و حقوق بشر خصوصا دانست .(قاری سید فاطمی ، ۱۳۸۸) . در این نظریه تصمیمها زمانی اخلاقی اند که با عدالت و انصاف اتخاذ شوند و هر کسی بر اساس میزان تلاش و سعی خود پاداش ببیند و از تبعیضهای ناروا و بی عدالتی و بی انصافی خبری نباشد (الوانی به نقل از هلریگل و اسلوکام ^[۱۳] ، ۱۳۹۱) .

………………………….

…………………………..

…………………………..