مبانی نظری وپیشینه تحقیق همبستگی خانواده

همبستگی خانواده

   انواع خانواده

در چند دهه اخير با تحولات بسياري در فرهنگ جهاني در غرب، تصوير خانواده دستخوش تغييراتي شده است. به عبارتي، به شدت در حال كوچك شدن و از بين رفتن است. ويژگي زندگي خانوادگي در اين قرن، الگوي بسيار متنوع و جديد آن است؛ براي مثال، اگر قبلاً خانواده هاي سه نسلي و هسته اي داشتيم، در حال حاضر در فرهنگ غرب خصوصاً با خانواده هاي هسته اي كوچك شده، تك والدي، خانواده بدون فرزند، زندگي مجردي، ازدواج هاي مجدد و پدر خواندگي و مادر بزرگي، خانواده هاي چند نسلي، ازدواج هاي قراردادي، غير سنتي و هم زيستي هم جنس گرايان و … مواجه هستيم كه بر اساس خلأها و نيازهاي افراد و شرايط فرهنگي و اجتماعي آن ها در حال شكل گرفتن اند (نفر، ۱۳۹۱).

در ايران نيز با توجه به شرايط جديد، خانواده تغييرات زيادي داشته اما هنوز آن تنوع و تعددي را كه در خانواده غرب پيدا كرده است، ندارد. در ايران، خانواده هنوز چارچوب قانوني، شرعي، عرفي و فرهنگي خودش را حفظ كرده است؛ يعني، هنوز ما خانواده را از جنبه هاي مختلف قانوني، عرفي و شرعي مي بينيم. در عين حال ظهور خانواده هايي با روابط جديد مشاهده مي شود، روابطي كه ناشي از طلاق است. به عنوان مثال گونه هايي از خانواده به قرار زير هستند: خانواده تك والديني، خانواده تك نوازان كه در اين      خانواده ها، افراد تنها زندگي مي كنند؛ خانواده هاي هم افزود. اين خانواده ها كه اعضاي آن ها بسيار و اغلب نامتجانس اند، تشكيل شده اند از زن و مردي كه قبلاً ازدواج كرده و طلاق گرفته اند و فرزند يا فرزنداني از ازدواج قبلي با خود دارند و سپس فرزند يا فرزنداني از خانواده جديد به آن ها اضافه مي شود. (در اين خانواده ها سه دسته فرزند زندگي مي كنند: فرزنداني كه زن خانه جديد مي آورد، فرزنداني كه مرد مي آورد و فرزندان مشترك زن و مرد كه در اين خانواده به وجود مي آيند).

در عين حال در ايران نيز در برخي مناطق، خانواده به فاميل و خويشاوندان درجه يك، پدر و مادر و فرزندان پدر بزرگ و مادر بزرگ و عمه و عمو، خاله و دايي اطلاق مي شود. در برخي ديگر از مناطق، به خصوص مناطق شهري، خانواده شامل اعضاي اصلي يعني والدين و فرزندان مي شود؛ يعني خانواده     هسته اي (نفر، ۱۳۹۱).

   ۲-۱۰- هدف از تشكيل خانواده

از نگاه كسانى كه براى خانواده قداست قائل نيستند، هدف اصلى از تشكيل خانواده، بهره گيرى از تمتّعات جنسى است؛ بلكه در بسيارى از موارد، هدفى جز اين وجود ندارد؛ اما از نگاه قرآن و احاديث اسلامى، تشكيل خانواده، داراى حكمت ها و دلايل متنوّع روانى، اخلاقى، اجتماعى و دينى است و اين حكمت ها (كه در زير به آنها اشاره می شود) در واقع، اصول و پايه هاى تأكيد اسلام بر تشكيل خانواده و ضرورت تقويت و تحكيم اين نهاد، شمرده مى شوند (ری شهری، ۱۳۸۷).

   ۲-۱۰-۱- آرامش روانى: نخستين حكمت تشكيل خانواده كه قرآن كريم، آن را با صراحت بيان كرده است، رسيدن به آرامش روانى است.

۲-۱۰-۲- سازندگى اخلاقى: از نگاه قرآن كريم، تشكيل خانواده به وسيله پسر و دختر جوان، در واقع، به معناى تهيه كردن لباس تقواست؛ زيرا اين كتاب آسمانى، از يك سو در كنار لباس و زيورهاى تن، تقوا را به عنوان لباس و زيور جان و ارزش مندترين پوشش، مطرح مى كند.

   ۲-۱۰-۳- سازندگى اجتماعى: تشكيل خانواده، نه تنها در تأمين آرامش روانى و سازندگى اخلاقى نسل جوان، فوق العاده مهم و مؤثّر است، بلكه در سازندگى جامعه انسانى نيز نقش اساسى دارد.

گسترش آرمان توحيد: حكمتِ غايى تشكيل خانواده و هدف نهايى اسلام از اين همه تأكيد بر تشكيل و تحكيم و تداوم آن، گسترش ارزش هاى انسانى، انتشار آرمان هاى توحيدى و سرانجام، جهانى شدن اسلام است، و بقاى نسل انسان، در واقع، مقدمه ای براى رسيدن به اين هدف بزرگ است (ری شهری، ۱۳۸۷).

   ۲-۱۱- اساسى ترين هدف در تشكيل خانواده

مهم ترين نكته قرآنى در تبيين حكمت ازدواج در قرآن، اين است كه خداوند، وقتى مى خواهد حكمت ازدواج و تشكيل خانواده را بيان كند، نمى گويد: حكمت خلقت همسر و تشكيل خانواده، بقاى نسل يا فرزند صالح يا پيشگيرى از فساد يا سازندگى اخلاقى و اجتماعى و يا توسعه ارزش هاى اسلامى است؛ بلكه به حكمتى اشاره مى فرمايد كه بدون آن، هيچ يك از اهداف خلقت انسان، قابل تحقّق نيست و آن، عبارت است از آرامش روانى. بدون آرامش روانى، نمى توان از جوان، انتظار تقوا داشت. بدون آرامش روانى، نه نسل سالم و صالح پديد مى آيد، و نه سازندگىِ اخلاقى و اجتماعى اتّفاق مى افتد و نه ارزشهاى دينى و آرمان توحيد، گسترش مى يابد. كاوش هاى ميدانى نشان مى دهند كه اضطراب روانى و عدم تعادل روحى، نقش عمده اى در فسادهاى اخلاقى و اجتماعى دارد و بيشتر جنايات هولناك و خودكشى ها در ميان مجرّدها و به دست آنها صورت مى گيرد. از اين رو، تشكيل خانواده مى تواند سهمى اساسى در آرامش روانى و سازندگى هاى اخلاقى و اجتماعى ايفا نمايد و اين، رمز تأكيد قرآن و احاديث اسلامى بر تشكيل خانواده و تحكيم آن و پيشگيرى از فروپاشى اين كانون مقدّس است (ری شهری، ۱۳۸۷).

   ۲-۱۲- نقش و اهمیت خانواده

خانواده تنها نظام اجتماعی است که در همه جوامع، از مذهبی و غیرمذهبی پذیرفته شده و توسعه یافته است؛ و در جوامع مختلف دارای نقش، پایگاه و منزلت های گوناگون است. با این که هسته ای کوچک از اجتماع است در حیات اجتماعی مردم نقش و تأثیری فوق العاده دارد.

خانواده هسته اول همه سازمان ها و نهادهای اجتماعی است. همه نقش های مربوط به: ۱- ایجاد تمدن  ۲- انتقال مواریث و ۳- رشد و شکوفایی انسانیت به آن مربوط می شود. همه سنت ها، عقاید و آداب، ویژگی های فردی و اجتماعی از طریق خانواده به نسل جدید منتقل می گردد. جامعه متشکل از خانوادها است، مختصات آن از طریق روابط خانوادگی قابل توصیف است. اثر وجودی مفید و یا زیان بخش آن به جامعه هم می رسد. ساخت و مشی آن در سکون یا اضطراب جامعه مؤثر است، انگیزه اعضایش در     انگیزه های اجتماع تأثیر می گذارد. چگونگی مشی و سبک زندگی آن در اخلاق جامعه و در صحت یا بیماری آن نقشی مؤثر دارد (شاهی، غفاری و قاسمی، ۱۳۹۰).

   ۲-۱۲-۱- ضرورت امروزی توجه به خانواده 

اعتقاد بر این است که امروزه بیش از هر عصری ضروری است درباره خانواده بحث ها و ارشادهایی صورت گیرد. نخست از آن بابت که در هیچ عصر و دوره ای بشریت تا این اندازه در رابطه با خانواده دچار سقوط و انحطاط نشده بود. ثانیاً هیچگاه انسان ها تا این حد، از دست پخت فکری و فلسفی خود دچار سرخوردگی نشده بودند، و ثالثاً در هیچ عصری آوای تعالیم جانبخش اسلامی و معرفی اسلام  به عنوان یک تز حیات بخش و انقلاب آفرین جا نیفتاده بود.

بشریت امروز چشم به سوی اسلام دارد و می خواهد ببیند اسلام در این رابطه چه می گوید و برای نجات انسان از بدبختی ها و بیچارگی های موجود چه تزی را ارائه می دهد. دنیای امروز براساس تحقیقات و بررسی های صاحب نظران به جایی رسیده است که نیکو در می یابد اگر خانواده ها سالم و استوار باشند بسیاری از مسائل مربوط به حیات اجتماعی سر و سامان می یابند و اگر خانواده را که خشت بنای اولیه اجتماعی است از عوامل لغزش دور سازیم جامعه تا حدود زیادی سر و سامان پیدا خواهد کرد (صیادی، ۱۳۸۸).

 ۲-۱۲-۲- ضرورت وجودی خانواده 

خانواده یک نهاد است و ضرورت وجودی آن عقلاً و شرعاً قابل اثبات است. بدون وجود آن حیات اجتماعی شکل و معنایی ندارد. بررسی ها نشان داده اند تلاش هایی که برای از بین بردن آن صورت گرفته امری بیهوده بوده و جامعه را دچار خطر و زیان هایی کرده است. وجود نسل ناشناخته و کودکانی که دچار نارسایی ها و کمبودهای عاطفی هستند برای جوامع بشری آفتی به حساب می آید و با همه مراقبت هایی که در حفظ آنها به عمل می آید باز هم وضعی عادی و روحیه ای متعادل ندارند.

دنیای امروز به وضع و حالی درآمده است که احساس می کند در گذشته دچار لغزش و خطایی شده است، و کوشش مسئولان در سست کردن ارکان خانواده اشتباه و در مواردی هم خیانتی بوده است. دنیای امروز معتقد است باید به خانواده ارج نهاد و برای تشکیل آن باید کمک هایی از طرف دولت و ملت صورت گیرد. این اعتقاد در بسیاری از نقاط جهان مورد توجه و عمل است و مسئولان در این زمینه اقدامات فوق العاده ای انجام می دهند.

   ۲-۱۲-۳- خانواده در جهان معاصر 

دنیای امروز از نظر صنعت دنیای متکاملی است ولی در آنچه که مربوط به شکل حیات انسانی می شود بسیار ضعیف و متزلزل است. آشفتگی روحی و تضاد فکری آنچنان گسترش یافته که برخی از افراد در معرض بیماری های روانی و اضطراب قرار دارند.

در فرهنگ جدید بشری، درست و نادرست با هم آمیخته و آموزش های صحیح و ناصحیح و آگاهی های صواب و ناصواب موجب پدید آمدن انحرافاتی بسیار شده است. تحیّرها فزونی یافته اند و فرار از پذیرش مسئولیت بر بسیاری از انسان ها غالب آمده است.

از نیمه دوم قرن بیستم و با گسترش زندگی صنعتی، ما با ضعف ایمان و انحطاط اخلاقی مواجهیم. عامل معنویت روی به ضعف نهاده و حتی در امر تشکیل خانواده گریز و یا بی تفاوتی هایی دیده می شود که این خود موجب پدید آمدن دشواری ها و مفاسدی بسیار است (صیادی، ۱۳۸۸).

بیان این که در دنیای امروز در رابطه با خانواده چه مسایلی مطرح است و چه شیوه هایی در برخورد با آن به چشم می خورد بحثی است پردامنه که موضوع تحقیق دانشمندان جامعه شناسی، حقوق، اقتصاد، روانشناسی، تربیت و حتی علم سیاست است. اسناد بین المللی در زمینه آنچه که برای خانواده موجود مطرح است و هم برای آنچه را که خانواده باید باشد زیاد است، از جمله؛ اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق      بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، اعلامیه جهانی کودک، مقاوله نامه راجع به رعایت ها در امر ازدواج، حداقل سن ازدواج، ثبت واقعه آن و … که هر کدام نشان دهنده بعدی از مسائل امروز خانوادها است. ولی گمان می رود بسیاری از آنچه که می بایست مورد بحث و بررسی قرار گیرد عالمانه و یا جاهلانه از دید مسئولان پوشیده مانده است.

امروزه در زمینه خانواده  ها در بسیاری از نقاط جهان وضعی وجود دارد که در آن حیثیت و شرافت بسیاری از انسان ها نادیده گرفته می شود. زندگی انسان ها صورت مبتذلی پیدا کرده و افراد انسانی در معرض ارضای هوس های سطحی و زود گذر به جای عشق و آرامش واقعی هستند.

عده ای هوسباز در قالب روشنفکر نمایی سعی کرده اند زنان را از کانون گرم خانواده بیرون بکشند و به صورت ابزار و وسیله ای در اختیار خود قرار دهند و گروهی هم کورکورانه به دعوت و ندای آنها پاسخ گفته و تیشه به ریشه خود می زنند. حتی امروزه ما در مواردی می بینیم که خانواده وجود دارد، اما چه خانواده ای؟ در آن نه سر و سامانی است، نه نظم و آرامشی، نه تربیت و سکونی … (صیادی، ۱۳۸۸).

……………………………..

……………………………..

…………………………….