مبانی نظری وپیشینه تحقیق کودک و نوجوان

تعریف کودک و نوجوان

کودک

۲ – ۲ – ۱ تعریف کودک

به منظور دست یابی به تعریف کودک ، ابتدا باید آن را از حیث واژه شناسی معنا کرد : در زبان پارسی ، کودک در معنای کوچک ، به دختر و پسری گفته می شود که به حد بلوغ نرسیده باشند  . Infant  یا Child   رایج ترین واژه هایی هستند که در زبان انگلیسی درباره کودک استفاده می شود و منظور از آن کسی است که هنوز به سن بلوغ نرسیده است .  در زبان عربی هم به کودک ، صبی ، صغیر و طفل گفته می شود   . در اصطلاح حقوقی ، کودک یا صغیر به کسی اطلاق می شود که از لحاظ سن به نمو جسمی و روحی لازم برای زندگی اجتماعی نرسیده باشد. در تعیین مفهوم طفل، تبصره یک ماده ۴۹، قانون سن مشخصی را برای تشخیص طفل در نظر نگرفته و بلوغ شرعی را مرز میان کودکی و کبر دانسته است      ( ۳۰ ) .

۲ – ۲ – ۲ دوران کودکی

وجه اشتراک هر سه تعریف بالا در پایان دوران کودکی است که همان بلوغ طبیعی می باشد . رسیدن کودک به این مرحله از حیات خود ، در نقاط مختلف جهان یکسان نیست ؛ عوامل متعددی چون وراثت و عوامل ژنتیکی ، چگونگی زیست و تغذیه و فاکتورهای محیطی تاثیر مستقیم در زندگی کودک داشته و می تواند منجر به بلوغ زودرس یا دیر هنگام کودک شود . چون کودکان در سن یکسانی به مرحله بلوغ نمی رسند ، لذا حقوق دانان در تعیین سن معینی ، به عنوان سن بلوغ کودکان با مشکل مواجه شده اند ، لذا برای رفع این مشکل در اغلب کشورهای جهان ، سن معینی را برای کودکان به عنوان زمان بلوغ مفروض می دارند  ( ۳۰ ) . در قانون مدنی ایران لحظه تولد ، شروع دوران کودکی و در دختران با رسیدن به سن ۹ سال تمام قمری و در پسران در سن ۱۵ سال تمام قمری به پایان می رسد . بنابراین از نظر قانون مدنی ، دختری که ۹ سال تمام قمری و پسری که ۱۵ سال تمام قمری دارد بالغ محسوب می گردد و می تواند همچون فردی بزرگسال کلیه معاملات و و اعمال حقوقی را انجام داده و از این سن مسوولیت کیفری آن ها شروع می شود (۳۱) . ولی سن مذکور در کلیه امور حقوقی و سیاسی ( سن ازدواج ، تملک مالی و … ) یکسان نبوده و در واقع قانون گذار با توجه به قوه درک و تمیز کودک واهمیت اقدام و عملی که باید انجام دهد سن معینی را مشخص نموده که در واقع پایان کودکی در آن مسایل خاص می باشد . این مغایرت های قانونی نشان می دهد که در قوانین ایران هنوز سن واحدی برای تشخیص  (( کودک))  وجود ندارد (۳۰) . پس از تصویب کنوانسیون حقوق کودک ، حداکثرسن برای کودکان به ۱۸ سال افزایش یافته است. طبق ماده ۱ پیمان نامه حاضر ، منظور از کودک هر انسان دارای کمتر از ۱۸ سال است ، مگر این که طبق قانون قابل اعمال در مورد کودک ، سن قانونی کمتر تعیین شده باشد  (۳۲) .

۲ – ۳ نوجوانی

نوجوانی مقوله ای بسیار پیچیده و جنجال برانگیز است که مباحث متعدد و گسترده ای درباره آن مطرح شده است . در این بخش به توضیح کوتاهی از نوجوانی و خصوصیات ویژه آن پرداخته می شود.

دوره نوجوانی ، دوره ای حد فاصل میان کودکی و بزرگسالی است و طول مدت آن در جوامع گوناگون یکسان نیست . بنابراین دوره نوجوانی از ۱۲ تا ۱۸ سالگی و از ۱۸ تا ۲۱ سالگی به درازا می کشد ( ۸ ) . برخی دیگر از اندیشمندان در خصوص تعریف نوجوانی آن را  دوره ای می دانند که حدود سنی آن ۱۸ – ۱۲ سالگی می باشد و مرحله انتقال از دوره طفولیت به دوره نوجوانی است     ( ۳۳) . همچنین نوابی نژاد ، به ویژگی رشد از جنبه های متفاوت در دوره جوانی توجه نموده و بیان می دارد :

” نوجوانی به معنای رشد کردن و یا رشد تا رسیدگی است منظور از رشد و رسیدگی نه تنها رشد جسمانی بلکه رشد روانی و اجتماعی را نیز شامل می شود” ( ۳۴ ) . لارنس اشتینبرگ معتقد است که برخی از پژوهشگران مرز نوجوانی را ۱۳ تا ۱۹ سالگی می دانند . اما او نوجوانی را دوره ای می داند که از حدود ۱۰ سالگی آغاز و در اوان ۲۰ سالگی خاتمه می یابد ( ۳۵) . شفرز دوره جوانی را به سه دوره تقسیم کرده است که اولین آن دوره ۱۳ تا ۱۸ سالگی ( دوره بلوغ جنسی ) که دوره جوانی به معنای محدود می باشد ( ۳۶ ) .

۲ – ۳ – ۱ : تئوری های نوجوانی

استانلی هال ، پدر روان شناسی بلوغ ، نوجوانی را توام با رنج، عشق و شورش علیه ارزش های بزرگسالان می داند . برجسته ترین نظریه او ، « طوفان و فشار^[۱] » است . به اعتقاد او ، افراد در دوران نوجوانی دستخوش دگرگونی های چشمگیری می شوند که معمولا نوسان های پرشور عاطفی به دنبال دارد و دوره ای همراه با طوفان و تنش است  ( ۳۷) . البرت بندورا ابراز می دارد که نوجوانی لزوما دوره ای از طوفان و فشار نیست زیرا تجربه های نوجوان صرفا به عواملی زیستی متکی نیست ، بلکه به محیط زندگیش هم بستگی دارد ( ۳۸ ) . همچنین کرت لوین در تئوری خود بیان می کند که نوجوان خود را گاهی به کودکی و گاهی به بزرگسالی متعلق می داند ، در صورتی که به طور کامل نه به این گروه و نه به آن گروه متعلق است . والدین ، آموزگاران و جامعه هم از وضع نامفهوم این گروه و تعریف واضحی برای آن در ابهام به سر می برند و هنگامی این احساس ابهام مشخص می گردد که با نوجوان گاهی به صورت کودک و گاهی به گونه بزرگسالان ، رفتار می کنند . در نتیجه مشکلات زمانی بروز می کند که رفتار کودکانه آنان دیگر قابل قبول نیست و در همین حال گاهی اوقات رفتار بزرگسالی آنان هم جایز نمی باشد ( ۳۹ ) .

۲ – ۳ – ۲ : دو دوره در تحولات نوجوانی

ویس معتقد به ۲ دوره در تحولات نوجوانی است :

الف : دوره اول با طغیان و عصیان علیه محیط خانوادگی و به طور کلی قدرت بزرگسالان آشکار می شود. در طی این دوره نوجوانان با توسل به نفی به طرد ارزش ها و با نشان دادن تعارض و پرخاشجویی و با یک خودنمایی چشم گیر موجودیت خود را به ثبوت می رسانند ؛ و بندهای کودکی را رها می کنند .

ب : در دوره دوم ، این تحولات و طغیان ها شکل می گیرند ، یعنی به همان گونه در یک انقلاب ، یک نظم و ترتیب ، جانشین برهم خوردگی اولیه شده ، خود مقدمه نظم و ترتیب بعدی می شود ، به همین طریق نیز از حدود ۱۶ سالگی به بعد زمان تعمق و تفکر و پروراندن وجود درونی ، فرا می رسد ( ۸ ) .

۲ – ۳ – ۳ برخی از ویژگی های عمومی رفتار نوجوانان

پاره ای از ویژگی های عمومی رفتار نوجوانان را می توان بدین ترتیب برشمرد :
– نوجوانان و جوانان از جنبه های فرهنگی و اجتماعی ، تابع شرایط محیط هستند .
– نوجوانان همه چیز می خواهند اما دقیقا نمی دانند چه چیزهایی باید بخواهند . فکر می کنند توانایی انجام هر کاری را دارا می باشند اما واقعیت این است که ناتوانند . فکر می کنند همه چیز می دانند اما در واقع چیزی نمی دانند چون اندوخته تجربی به قدر کفایت ندارند .
– برای پذیرش ارزش های مطلوب اخلاقی و  معنوی آمادگی دارند ودر صورت ارایه ی الگوهای مناسب و راهنمایی صمیمانه از جانب خانواده ،معلمین و مسوولین مربوطه مسیر کمال و پیشرفت را سپری می کنند .
– نوجوانان به تقویت روحی و محیط مناسب برای فعالیت و ارتباطات اجتماعی محتاج هستند .
– نوجوانی ، مرحله مهمی از زندگی انسان است که در آن فشارهای خاصی از جمله فشارهای ناشی از تغییرات بیولوژیکی ، اجتماعی ، تغییرات شناختی و احساسی – عاطفی  تجربه می شود .
– تنبیه و مجازات به تنهایی عامل پیشگیری از بزهکاری های نوجوانان نیست . باید در شناخت عوامل بزهکاری به آن ها کمک کرد و و با همت و همکاری متخصصین به تربیت صحیح آن ها پرداخت ( ۴۰) .

۲ – ۳ – ۴ برخی از مسایل و مشکلات پیش روی نوجوانان و جوانان
با توجه به ویژگی ها و تحولات دوره نوجوانی و جوانی می توان خلاصه ای از مسایل و مشکلات این دوره را به صورت زیر طبقه بندی کرد:
۱) فرآیند بلوغ و مسایل ناشی از آن
۲) شکل گیری هویت
۳) مناسبات و روابط نوجوانان و جوانان با پدر و مادر و گروه همسالان
۴) تحول ارزش ها در نوجوانان و جوانان
۵) بروز اختلال های عاطفی – رفتاری
۶) اشتغال به تحصیل و مشکلات ناشی از آن
۷) مشکلات مالی و شغلی در دوره ی نوجوانی و جوانی
۸) نحوه ی گذران اوقات فراغت
۹) تحول جنسی در دوره نوجوانی و جوانی و مشکلات ناشی ازآن
۱۰) ارتکاب به بزهکاری در دوره نوجوانی و جوانی
۱۱) اعتیاد در نوجوانان و جوانان ( ۴۱ ) .

از آنجایی که مطالعه حاضر در جستجوی تجارب مددجویان مقیم کانون اصلاح و تربیت از سکونت در این مکان است ، از میان مسایل و مشکلات گوناگون نوجوانان ، به توضیح پیرامون مباحث بزهکاری آنان می پردازد .

…………………………

…………………………

…………………………