مبانی نظری و پیشینه تحقیق برای فصل دوم پایان نامه تحلیل موضوع ماده ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی مبنی بر عفو جانی توسط مجنی علیه و ارتباط آن با قتل ناشی از ترحم مورد تحلیل فقهی

مبحث نخست : بازشناسی مفاهیم

در این مبحث ابتدا به واژه شناسی تحقیق پرداخته سپس مفاهیم مشابه تحقیق را از هم تفکیک و مورد بررسی قرار خواهیم داد.

گفتار نخست : واژه شناسی تحقیق

الف) رضایت

بر خلاف زبان فارسی که در آن کلمه رضایت به صورت مصدر جعلی شایع و مصطلح شده، این کلمه در زبان عربی متداول نبوده وبه جای آن از کلمه «رضا» استفاده می شود. رضاء در لغت به معانی : خشنودی- خوشدلی- صلاح- صلاحدید و رضایت بر معانی اجازت رخصت و اذن^[۱] بکار رفته است.

با توجه به معانی لغوی رضا و رضایت باید بیان داشت در زندگی آدمیان آنچه در این مقوله قلب را اشغال کند رضای موجود در خارج است و آنچه ذهن را اشغال می کند مفهوم رضا (رضای ذهنی) است^[۲] در شرح و تعریف رضا گفته اند: انجام دادن کاری ارادی مستلزم این است که شخصی در آغاز آن را تصورکند پس درباره سود و زیان کار به اندیشه بپردازد و تا از میان دواعی گوناگون یکی را بطور قطع برگزیند و مشتاق به انجام  آن شود این شوق که حکیمان و فقیهان (اراده) می نامند به خواستن یا طلب منتهی می شود، نفس به انشاء مفاد آن می پردازد و به عضلات دستور اجرا می دهد اشتیاقی که در نتیجه تصدیق مفید بودن عقد در ذهن پیدا می کند و نفس را به سوی انشاء مفاد آن می کشاند (رضا) نامیده می شود^[۳]. در توضیحی مشابه نیز گفته اند: انسان در اثر تحریکات اعصاب دماغی گاه امری را تصور می نماید مثلاً کسی اتومبیلی را تصور می کند، سپس میل به داشتن آن پیدا می نماید در این هنگام منافع و مضار خرید اتومبیل را با یکدیگر می سنجد و پس از برتری داشتن منافع آن به مضارش، اشتیاق به ایجاد مالکیت اتومبیل پیدا می گردد این اشتیاق به ایجاد مالکیت را رضا گویند.^[۴]

موارد مشروح فوق در ارتباط با رضا بوده و همان گونه که در ابتدای بحث مطرح گردید در معانی خشنودی و خوشدلی بکار می رود اما در ارتباط با رضایت که در معانی رخصت و اذن آمده آن را به معنای اعلام فعلی رضای درونی تعبیر نموده اند.^[۵]

ب ) عفو

در لغت به معنای از گناه کسی درگذشتن – بخشودن- گذشت کردن آمده است.^[۶]

این واژه در کتاب و سنت به دو معنی به کار رفته: ۱) گذشت از حق خود به نفع دیگر، کسانی بدون احاطه و دیدن منابع تصور کرده اند که این لغت منحصراً به معنای اسقاط حق است . ۲) اعطای منافع و سود مال که به تازی افضال گویند؛ فواضل مال یعنی سود سرمایه و منافع که از دارایی به دست آید در این معنی عفو جنبة اثباتی دارد نه اسقاطی.

در کفایه استعمال عفو را در اسقاط و اثبات نقل کرده است بدون دادن مأخذ، علامه حلی در قواعد عفو را در معنی اسقاطی محدود کرده است و گفته است:

« فی اجراء العفو مجری الهبه نظر ولو کان المهر عیناً لم یزل الملک بلفظ العفو والابراء»

این سخن با دلالت آیات « و آتو النّساء صدقاتهنّ نحله فان طبن لکم عن شئی منه نفسا فکلوه هنیئاً مریتاً »^[۷] «و مهر زنان را به عنوان یک بدهی (با عطیه) به آنان بپردازید (ولی) اگر آنها چیزی از آن را با رضایت خاطر به شما ببخشند حلال و گوار مصرف کنید»

و « و من قتل مؤمنا خطأ فتحریر رقبه مؤمنه و دیه مسلّمه الی اهله الاّ أن یصّدّقوا» « کسی که مؤمنی را از روی خطا به قتل برساند باید یک بردة مومن را آزاد کند و خون بهائی به کسان او بپردازد مگر این که آنها خونبها را ببخشند»^[۸]، وفق نمی دهد و با استعمالات اهل زبان عرب هم ناسازگار است.^[۹] لذا آنچه مسلم است اینکه در معنای اسقاطی عفو، جملگی در آن اتفاق نظر دارند اما در معانی اثباتی (یا وجودی) عفو مباحثی پراکنده موجود می باشد.

نکته قابل توجه اینکه از دیگر واژه هایی که مترادف با عفو مورد استفاده قرار می گیرد گذشت است که در لغت به معنای گذشتن گذرکردن و نیز به معنی بخشش و بخشایش و صرف نظر کردن از چیزی آمده است.^[۱۰]

در نظام دادرسی های جزایی اسلام جرایم ارتکابی ممکن است موجد یکی از حقوقی باشد که در یک تقسیم بندی از آن به عنوان

…..

…..