مبانی نظری و پیشینه تحقیق برای فصل دوم پایان نامه بررسی معانی حروف جر در جزء هفتم و هشتم قرآن کریم

 ۲-۱- وجه تسمیه حرف :

این قسم از کلمه را حرف نامیده اند ، چون در کلام متمم است و مراد نیست . مانند : مسندالیه و مسند که در جمله مرادند . چنان که در لغت نیز حرف به معنای ظرف آمده است^[۱] .

۲-۲- تعریف حرف :

مرادی می گوید : بهترین تعریف برای حرف آن است که بگوییم : حرف کلمه ای است که فی حّد ذاته دلالت بر معنایی نمی کند ، بلکه دلالی آن با غیر خود ( اسم یا فعل یا بین دو اسم یا بین دو فعل و اسم ) ظهور پیدا می کند ، به عبارت دیگر تصور معنای حرف در خود آن نیست ، بلکه به خارج از آن بستگی دارد^[۲] .

عباس حسن می گوید : اسم بر معنای ذات و فعل بر معنای حدث دلالت می کند ، اما حروف بین ذات وحدت ارتباط برقرار می کند و معنای جدیدی همراه خود می آورند ، از این رو نحویان ، حروف را ادات ربط ، رابط بین اسم و اسم یا فعل و فعل و رابط در کلام نیز نامیده اند^[۳] .

۲-۳– نام های دیگر حروف جّر :

حروف جّر را حروف خفض نیز نامند ، و نیز به نام حروف اضافه خوانده شده اند ، زیرا معانی افعال قبل از خود را به اسماء بعد از خود ارتباط می دهند .

کوفیان حروف جّر را حروف صفات نامیدند ، زیرا این حروف صفت برای نکره ما قبل خود واقع می شوند^[۴] .

۲-۴– انواع حروف :

حروف در زبان عربی به دو نوع تقسیم می شود :

• حروف مبانی : همان حروف هجا یا الفبای عربی می باشد که واژه های سه حرفی وپنج حرفی راکه دارای معنای مستقلی هستند، تشکیل می دهندکه دراین بحث موردنظرما نمی باشد .
• حروف معانی : حروفی هستند که در جمله همراه خود ، معانی جدید می آورند و یکی از اقسام سه گانه کلمه می باشد ، که عبارتند از : اسم ، فعل و حرف .

در این رساله ، مورد بحث و تحقیق ، نوع دوم از حروف جّر می باشد .

۲-۵– تعداد حروف جّر :

در مورد تعداد حروف جّر اختلاف نظر وجود دارد:ابن حاجب تعداد آن را ۱۸ لفظ می داند و آن یا حروف جّر محض است ، مانند «منِ ، إلی ، حتّی ، فی ، لام ، باء ، رُبَّ ، واو قسم ، تاء قسم ، یا حرف واسمند ، مانند : عَن ، عَلی ، کاف ، مُذ ، منذ» و یااین که حرف وفعل اند ، مانند:خَلاء ، عَدا ، حاشا^[۵] .

ابن هشام تعداد آن را ۱۵ حرف می داند که هفت حرف آن اسم ظاهر و مضمر را مجّرور می کند که عبارتند از : « من ، إلی ، عَن ، علی ، باء ، لام و فی » سه لفظ دیگر آن فقط اسم ظاهر را مجّرور می کند ، مانند : « کاف ، حتی ، واو ، حرف ، تاء » ، لفظ جلاله « الله » و لفظ « رَبّ » را که مضاف به کلمه « الکعبه »و«ی» متکلم باشد مجّرور می سازد ، حرف « کی » نیز « ما »ی استفهامیه را مجّرور می کند،« مُذ و مُنذ » به اسم زمان اختصاص دارند.« رُب » ضمیررا جّرمی دهد^[۶] .

عباس حسن و ابن مالک حروف جّر را ، ۲۰ لفظ می دانند که عبارتند از : « مِن ، إلی ، حتی ، خَلاء ، حاشا ، عَدا ، فی ، علی ، مذ ، منذ ، رب ، لام ، کی ، واو ، تاء ، کاف ، باء لَعل ، متی^[۷] » .

۲-۶– ویژگی های حروف :

حروف مانند اسم و فعل دارای ویژگی هایی است که عبارتند از :

• حروف صرف نمی شود .
• نیاز به ضمیمه دارد .
• مسند و مسندالیه واقع نمی شود .
• تثنیه ، جمع و مضاف نمی شود .
• حروف تنوین نمی گیرد .
• به تنهایی تشکیل جمله نمی دهد .
• تمامی حروف مبنی اند .
• از وظایف اصلی حروف ، ارتباط میان اجزاء جمله می باشد .
• حروف ویژگی های اسم و فعل را نمی پذیرد .

۲-۷– انواع حروف به اعتبار عمل :

حروف به اعتبار عمل به دو دسته تقسیم می شود :

• حروف عامل
• غیر عامل

عامل آن است که اعراب کلمه بعد از خود را تغییر دهد . به عکس غیرعامل که در اعراب کلمه بعد از خود اثری ندارد .

…..

…..