مبانی نظری و پیشینه تحقیق سبک زندگی مادر در دوران بارداری

سبک زندگی مادر در دوران بارداری

چهارچوب این پژوهش پنداشتی است و بر اساس مفهوم “سبک زندگی مادر در دوران بارداری” استوار است که در راستای آن تولد نوزاد کم وزن و عوامل مرتبط با کم وزنی با تاکید بر سبک زندگی مادر در دوران بارداری مدنظر قرار می گیرد.

رفتارهای ارتقاء دهنده ی بهداشتی برای همه اعضای جامعه ، به ویژه برای زنان مهم است زیرا آنها نقش حیاتی در بهبود و حفظ سلامت خانواده در همه فرهنگ ها ، به ویژه در فرهنگ مسلمانان ، دارند (۱۰). همچنین سلامتی و پیشرفت هر جامعه تا اندازه ی زیادی به سلامتی زنان وابسته است حاملگی و زایمان اثر قابل توجه ای روی سلامتی و بهداشت زنان دارد و برای سلامت ملی شاخص مهمی به شمار می رود. از طرف دیگر سبک زندگی مادر اثر دائمی و طولانی مدت روی سلامتی مادر و کودک دارد (۹). در تمامي جوامع انواع مختلفي از رفتارها وجود دارد كه بهداشت و سلامتي را بهبود می بخشد ، اين رفتارها بايد تشخيص داده شده و تشويق گردند. ضمنا رفتارهايي نيز وجود دارند كه براي حفظ سلامت زيان آورند و غالبا به خاطر نتايج بد حاصل از اين گونه رفتارها بايد براي عدم تكرار آنها كوشيد (۲۶). در حاملگی رفتارهای بهداشتی سالم شامل مراقبت های منظم دوران بارداری ، شرکت در کلاس های پیش از تولد نوزاد ، مصرف مواد معدنی و ویتامین ها ، خوردن انواع مواد غذایی و عادات غذایی سالم می باشد و رفتارهای ناسالم شامل سیگار کشیدن ، مصرف الکل ، سوء تغذیه ، تاخیر در مراقبت های حین بارداری است که روی پیامدهای حاملگی موثر می باشد (۹).

از میان پیامدهای حاصل از بارداری ، وزن زمان تولد مهمترين فاكتور بقاء انسان در دوران نوزادي و همچنين پيش بيني كننده ی توانايي هاي جسمي و تكامل آينده ی وی مي باشد و تعيين اين شاخص يكي از متداول ترين و ساده ترين روش ها براي ارزيابي رشد و نيز بررسي وضعیت سلامت نوزادان يك جامعه می باشد (۲). زایمان نوزاد کم وزن نارس از مشکلات کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه می باشد ، در حالی که تولد نوزاد کم وزن ترم در کشورهای در حال توسعه شیوع بیشتری دارد(۲۷).

نوزاد کم وزن ، نوزادی است که زمان تولد ، وزن ۲۵۰۰ گرم و یا کمترداشته باشد (۲۳). نوزادان کم وزن به سه دسته متفاوت تقسیم می شوند: نوزادان نارس (با سن حاملگی ۳۷ هفته یا کمتر) ، محدودیت رشد داخل رحمی ، یا ترکیبی از هر دو (۲۷). نوزادانی که وزن هنگام تولد آنان ، نسبت به سن حاملگی ، کمتر از میزان مورد نیاز است بعنوان محدودیت رشد جنینی در نظر گرفته می شوند (۲۳) یا به عبارت دیگر به آن دسته از نوزادانی که وزن زمان تولد آنان کمتر از ۲۵۰۰ گرم و سن آنان بیشتر از ۳۸ هفته است به عنوان محدودیت رشد داخل رحمی اطلاق می گردد (۷).

کم وزنی زمان تولد زمانی اتفاق می افتد که مواد مهمی چون گلوکز ، آمینواسید و اکسیژن (مواد مهم برای رشد جنین) به عللی مانند سوء تغذیه مادر در جریان حاملگی و یا اختلالات مادرزادی جنین به خوبی در دسترس جنین قرار نمی گیرند و در نتیجه محصول حاملگی این مادران ، نوزادنی کوچکتر از اندازه طبیعی خواهد بود (۲).

سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۹۵ بیان می کند که کم وزنی زمان تولد و تاخیر رشد داخل رحمی منجر به ناخوشی در بدو تولد ، مرگ ومیر ، اختلال در تکامل عصبی و ناتوانی در میان نوزادان می شود (۱۱و۲۷). نوزادان کم وزن ترم یا دچار اختلال رشد ، بیشتر از نوزادان طبیعی ، تاخیر در رشد و تکامل را تجربه می کنند ، کمبود ترشح هورمون رشد در جنین مبتلا به اختلال رشد منجر به کندی رشد در دوره نوزادی می شود. در نوزادان کم وزن ، به ویژه اگر با محدودیت رشد داخل رحمی همراه باشند ، منجر به خطر توسعه ی بیماری های مزمن در دوران بزرگسالی از قبیل هیپرتانسیون ، بیماری شریان کرونری و دیابت می شود (۲). همچنین كم وزني هنگام تولد هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای در حال توسعه فشار فوق العاده اي را بر سيستم خدمات بهداشتي و افراد خانواده تحميل مي كند (۱). زنده ماندن بعضی از نوزادان بسیار کوچک تحت مراقبتهای ویژه طولانی و بسیار پرهزینه سبب بروز مشکلات جدی می شود. حدود هفت درصد نوزادان کم وزن که در ایالات متحده متولد می شوند ، بیش از یک سوم هزینه مراقبت های بهداشتی را به خود اختصاص می دهند (۷).

عوامل زیادی روی  کم وزنی زمان تولد تاثیر می گذارند که از مهمترین این عوامل می توان ژنتیک ، عوامل محیطی ، جنینی ، جفتی و مادری را نام برد (۲و۸). عوامل ارثی و جنس تقریبا ۴۰% تغییرات وزن زمان تولد را به خود اختصاص می دهند و میزان شیوع آن در میان نژادها متفاوت است (۸). از عوامل محیطی موثر بر کاهش وزن زمان تولد می توان کاربرد اشعه X در زمان حاملگی ، استفاده از مواد تراتوژن ، زندگی در مناطق مختلف و غیره را نام برد (۲۸). از عوامل جنینی می توان آنومالی های مادرزادی ، عفونت ، چندقلویی و ژنتیک ، و از عوامل جفتی می توان کوچک بودن اندازه ، خون ریزی در دوران بارداری ، مشکلات عروقی و بدشکلی ، ترومبوز شریانی جنین و ترومبوز جفتی را ذکر کرد. از مهمترین عوامل خطر مربوط به مادر ، می توان زندگی با درآمد پایین ، درمان نازایی ، تغذیه ناکافی و دریافت کم غذا ، چاقی و اضافه وزن ، سوءمصرف مواد ، سیگار کشیدن ، مصرف کافئین و الکل ، میزان فعالیت ، ابتلا به عفونت های شدید ، سابقه ی داشتن فرزندی با تاخیر رشد داخل رحمی را نام برد که باعث تاخیر رشد داخل رحمی و به تبع آن باعث کم شدن وزن نوزادان در زمان تولد می شوند (۲۹). در این میان عوامل مربوط به مادر، بر اساس تحقیقات به عمل آمده مهمترین وبیشترین نقش را بر وزن زمان تولد نوزادان دارند (۲). عوامل مادری در دوران بارداری از قبیل سن ، شاخص توده بدنی ، عوامل اقتصادی- اجتماعی ، طبی ، فعالیت ، نوع تغذیه ، چگونگی گذراندن اوقات فراقت ، عادات سیگار کشیدن ، وضعیت نامطلوب زندگی در دوران بارداری ، نحوه مقابله با استرس ، چگونگی استفاده از خدمات بهداشتی- درمانی و… از جمله مواردی هستند که قسمتی از سبک زندگی مادر را در دوران بارداری تشکیل می دهند (۹).

از اجزای کلیدی سبک زندگی سالم در دوران بارداری مصرف مواد غذایی سالم و وزن گیری مناسب در دوران بارداری است. زنان در سن باروری باید وضعیت تغذیه ای خوبی را از طریق سبک زندگی مطلوب حفظ نمایند و وضعیت تغذیه ای مناسبی را قبل ، حین و بعد از بارداری داشته باشند تا سلامت مادران ارتقاء یابد وخطر پیامدهای بد باروری کاهش یابد. حاملگی یک بحران است که تغذیه خوب مادر یک عامل کلیدی در سلامت مادر و کودک است. برطبق مطالعات انجام شده در ایالات متحده زنان در سنین باروری (۱۴ تا ۵۰ سالگی) با توجه به استاندارد مواد غذایی که باید مصرف کنند ، ویتامین E ، منیزیم ، پتاسیم ، فیبر و کلسیم کمتری دریافت می کنند. دریافت ویتامین A ، C ، B6 و فولات در این افراد ناکافی است ( ۳۰ تا ۴۰ درصد از زنان کمتر از میانگین مورد نیاز این مواد را مصرف می کنند). کمبود آهن نسبتا شایع است ، در حالی که مصرف سدیم و چربی ها ممکن است بیش از حد باشد (۳۰).

فراهم شدن ذخایر تغذیه ای در دوران بارداری برای رشد مطلوب جنین ضروری است و می تواند مستقیما به وسیله دریافت مواد غذایی تأمین شود (۱۱). انتقال گلوکز و آمینواسید از مادر به جنین به غلظت این مواد در خون مادر ، متابولیسم آنها در کبد جنین و اثرات مواد دیگر در رقابت جهت جذب ، بستگی دارد. در ارتباط با تاخیر رشد داخل رحمی بیان شده که تغییر در خون رسانی به جفت ، روی خون رسانی به کبد جنین نیز تاثیر می گذارد (۳۱). در دوران بارداری ، به ویژه سه ماهه ی دوم و سوم ، نیاز به انرژی در مادران ۳۰۰ کیلوکالری در روز بیشتر می شود. دریافت انرژی کمتر از نیاز بدن ، منجر به عدم افزایش وزن مناسب شده که می تواند باعث تاخیر رشد داخل رحمی و تولد نوزاد کم وزن شود (۱۱). زنان حامله باید انواع مواد غذایی را بر اساس نیازهای تغذیه ای و مقدار وزن گیری توصیه شده مصرف کنند. بر اساس مطالعات انجام شده در زمینه ی دریافت مواد غذایی ، نیاز به انرژی اضافی ، ۳۴۰ کیلوکالری در سه ماهه دوم بارداری و ۴۵۲ کیلوکالری در سه ماهه ی سوم بارداری می باشد. در ضمن برای زنانی که حاملگی بیش از یک جنین را تجربه می کنند ، وزن گیری کافی باید بر اساس دریافت انرژی ۳۰۰۰ کیلوکالری در زنان چاق ، تا ۴۰۰۰ کیلوکالری در زنان لاغر در طول بارداری باشد (۳۰). شواهد زیادی وجود دارد که وزن گیری مادر در دوران بارداری یک عامل مهم تعیین کننده در رشد جنین است. وزن گیری ناکافی مادر یک عامل خطر برای تاخیر رشد داخل رحمی و وزن کم زمان تولد در نوزادان است (۱۱و۳۰). اصل تغذیه خوب ، آن است که ارتباط مثبت خطی میان وزن گیری مادر و نوزاد وجود داشته باشد البته شاخص توده بدنی مادر قبل از بارداری ، بر وزن نوزاد تاثیر دارد. وزن اولیه و مقدار وزن اضافه شده در دوران بارداری به همراه یکدیگر بر تاخیر رشد داخل رحمی و وزن کم هنگام تولد تاثیر می گذارند (۱۲). وزن گیری در سه ماه دوم بارداری با رشد جنین ، نسبت به وزن گیری در سه ماه اول و سوم ارتباط بیشتری دارد. سوء تغذیه زنان احتمال مرگ و میر نوزاد کم وزن را افزایش می دهد. سازمان پزشکی^[۱] وزن گیری در دوران بارداری برای زنان در محدوده ی شاخص توده بدنی^[۲] طبیعی را به میزان ۷ تا ۱۵ کیلوگرم در نظر گرفته است و اگر وزن گیری مادر در این محدوده باشد خطر تولد نوزاد کوچک نسبت به سن حاملگی و یا تولد نوزاد کم وزن را کاهش می دهد (۱۱). ولی وزن گیری مطلوب برای یک نوجوان کم وزن با حاملگی تک قلویی ۴۰ پوند (kg2/18) در طول حاملگی یا ۵ پوند در هر ۴ هفته در نیمه ی دوم حاملگی می باشد. از طرف دیگر ، یک زن چاق ممکن است به وزن گیری بیش از ۱۵ پوند (kg8/6) نیاز نداشته باشد (۱۲). در زنان با وزن متوسط یا پایین ، عدم افزایش وزن در طول بارداری می تواند سبب محدودیت رشد جنین شود. اما اگر جثه مادر ، بزرگ و از سایر لحاظ سالم باشد ، افزایش وزن کمتر از حد متوسط (بدون وجود بیماری در مادر) بعید است که با محدودیت محسوس در رشد جنین همراه باشد. افزایش وزن حین بارداری را نباید طی نیمه ی دوم حاملگی محدود کرد چون محدودیت کالری به مقدار بسیار کم ، باز هم روی رشد جنین تاثیر بد می گذارد. مستندترین تاثیر قطعی روی رشد جنین در زمستان سال ۱۹۴۴ در هلند روی داد که ارتش آلمان رژیم غذایی همه شهروندان حتی زنان باردار را حدود ۶۰۰ کیلوکالری در روز محدود کرده بود. این قحطی تا ۲۸ هفته ادامه داشت و وزن نوزادان به طور متوسط ۲۵۰ گرم کاهش یافت. اگرچه کاهش میانگین وزن حین تولد مقدار کمی بود. اما میزان مرگ و میر جنین افزایش قابل ملاحظه ای پیدا کرد (۷)…………………………….

…………………………

………………………..