مبانی نظری و پیشینه تحقیق یادگیری الکترونیکی

یادگیری الکترونیکی چیست؟

هورتون و هورتون^[۱] (۲۰۰۳) معتقدند که یادگیری الکترونیکی[۲] یا آموزش الکترونیکی در یک تعریف وسیع شامل هر گونه استفاده از فناوری های وب و اینترنت به منظور خلق تجربیات یادگیری است. در واقع، یادگیری الکترونیکی زاییده چرخه تحولات سریع و رو به گسترش فن آوری های نوین به مفهوم واقعی آن است(زارعی زوارکی، ۱۳۸۷). یادگیری الکترونیکی یعنی یادگیری که دانش آموزان از طریق مواد و رسانه ها ی الکترونیکی مانند اینترنت و اینترانت و اکسترانت و ماهواره و رسانه های شنیداری و دیداری انجام می دهند(بابایی، ۱۳۸۹).

برخی مصادیق یادگیری الکترونیکی

• مطالعه یک مطلب در صفحات وب.
• استفاده از شبکه جهانی وب، کتابخانه های دیجیتالی و پایگاه های اطلاعاتی به منظور پژوهش.
• بهره گیری از مواد یادگیری تعاملی و چند رسانه ای در قالب لوح فشرده.
• کار گروهی از طریق امکاناتی مانند کنفرانس الکترونیکی و گفتگوی اینترنتی.
• انجام دادن یک پروژه با استفاده از سیستم مدیریت یادگیری(نوروزی؛ رضوی،۱۳۹۰، ص۳۲۲).

عوامل موثر در توسعه یادگیری الکترونیکی                                                                                                                                  

عوامل مختلفی باعث ظهور محیط های الکترونیکی شده است. برخی از نیروهای محرک رشد و توسعه یادگیری الکترونیکی عبارتند از :

• دسترسی فزاینده به فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاهش هزینه استفاده از این فناوری.
• ظرفیت وتوانمندی فناوری اطلاعات و ارتباطات برای پشتیبانی و غنی سازی فعالیت های آموزشی با استفاده از یادگیری مبتنی بر منابع و ارتباط همزمان و ناهمزمان.
• ضرورت دسترسی به فرصت های یادگیری در مکان های مختلفی مانند خانه، محل کار و غیره
• تقاضای یادگیری مستقل و دسترسی کامل به خدمات و فرصت های آموزشی.
• درک توانمندی محیط های الکترونیکی در ارائه آموزش با کیفیت بالا از سوی مراکز آموزشی.
• نیاز مؤسسات آموزشی برای « به روز بودن » با استفاده از فناوری های نوین به منظور جلب توجه والدین، دانش آموزان و سرمایه گذاران.
• توانمندی فناوری های جدید در کاهش هزینه های آموزشی و افزایش بهره وری(همان منبع).

ویژگی های محیط یادگیری الکترونیکی

فرصت هایی که دیدگاهها و فناوری های جدید برای آموزش به وجود می آورد، متخصصان آموزش را به باز اندیشی در باره ماهیت یادگیری و باز مهندسی فعالیت های آموزشی وادار می کند . محصول این باز مهندسی، تغییر نقش معلمان از « عرضه کننده اطلاعات » به « تسهیل کننده یادگیری »در خلال رویکرد محوریت یادگیرنده در آموزش است. گودیر (۲۰۰۱، به نقل از: آرمیتاژ و الری^[۳] ، ۲۰۰۳)، اظهار داشته است که نقش معلمان در محیط های یادگیری جدید، دستخوش تغییرات متعددی شده است. مربیان در این گونه محیط های یادگیری:

• به جای سخنرانی وارائه اطلاعات، به راهنمایی یادگیرندگان و مدیریت منابع می پردازند.
• به جای آنکه به سؤالات پاسخ دهند، یادگیرندگان را برای یافتن پاسخ هدایت می کنند.
• به جای آنکه صرفاً محتوا را تهیه کنند، به طراحی تجارب یادگیری برای یادگیرندگان می پردازند.
• ساختار اصلی و چهارچوب کار را برای یادگیرندگان تدارک می بینند و آنان را تشویق می کنند که خود فرایند یادگیری را هدایت کنند.
• چشم انداز های متفاوت یک موضوع را ارائه و بر مهمترین دیدگاه ها تأکید می کنند.
• به جای آنکه شخصاً و به طور کامل بر محیط تدریس تسلط داشته باشند، با مشارکت یادگیرندگان این کار را انجام می دهند.
• به سبک های یادگیری یادگیرندگان حساسیت بیشتری نشان می دهند.

به موازات تغییرات فوق، به سبب ظهور دیدگاههای نوین در یادگیری، نقش یادگیرندگان نیز تغییر کرده است. یادگیرندگان در محیط های جدید:

• به جای آنکه منفعل و پذیرای دانش باشند، فعال اند و به تولید دانش می پردازند.
• به جای حفظ کردن اطلاعات و حقایق، به حل مسایل پیچیده می پردازند.
• موضوع آموزشی را از چشم انداز های گوناگون ملاحظه می کنند.
• سوالات خود را بررسی می کنند و برای یافتن پاسخ های مناسب به جستجو می پردازند.
• به صورت گروهی با هم کار می کنند و با انجام دادن فعالیت های مشارکتی، مسئولیت هدایت یادگیری خویش را به عهده می گیرند.
• می کوشند فعالیت هایی را انجام دهند که با زندگی حرفه ای آنان مرتبط است.
• می کوشند مستقل، خودکار و خودانگیخته باشند و زمان و سرعت یادگیری را تنظیم کنند.
• به جای آنکه به گذراندن امتحان بیندیشند، در اندیشه کاربرد آموخته های خود هستند.
• به جستجوی راهبردهای یادگیری مناسب برای خود می پردازند و می کوشند بر این اساس یادگیری خود را بهینه سازند(نوروزی و رضوی، ۱۳۹۰، ص۳۲۳).

انواع یادگیری الکترونیکی

فلاش^[۴]  چهار نوع دسته بندي براي يادگيري الكترونيكي ارايه مي دهد اين ۴ دسته، شامل موارد زير مي باشد:

1. يادگيري الكترونيكي بدون حضور و بدون ارتباط الكترونيكي
2. يادگيري الكترونيكي بدون حضور اما با ارتباط الكترونيكي
3. يادگيري الكترونيكي تركيب شده با حضور گاهگاهي
4. يادگيري الكترونيكي كه به عنوان يك ابزار آموزشي در كلاس مورد استفاده قرار مي گيرد.

نگاش^[۵] و همكاران با الهام از ديدگاه فلاش، در يك مقاله اي شش دسته بندي براي يادگيري الكترونيكي ارائه كرده و تفاوت ها و  شباهت هاي آنها را مورد بررسي قرار مي دهند. اين شش دسته يادگيري الكترونيكي به قرار زير  ميباشد:

1. يادگيري الكترونيكي با حضور فيزيكي و بدون ارتباطات الكترونيكي(از نوع چهره به چهره)
2. يادگيري الكترونيكي بدون حضور و بدون ارتباطات الكترونيكي(از نوع خودآموزي)
3. يادگيري الكترونيكي بدون حضور و با ارتباطات الكترونيكي(از نوع غير همزمان)
4. يادگيري الكترونيكي با حضور مجازي و با ارتباطات الكترونيكي(از نوع همزمان)
5. يادگيري الكترونيكي با حضور گاهگاهي و با ارتباطات الكترونيكي(تركيبي/دوگانه،ازنوع غير همزمان)
6. يادگيري الكترونيكي با حضور و با ارتباطات الكترونيكي (تركيبي/ دوگانه، ازنوع همزمان) (ابراهیم زاده، ۱۳۸۹).

۲-۲-۱۳- يادگيري الكترونيكي با حضور فيزيكي و بدون ارتباط الكترونيكي(از نوع چهره به چهره) 

اين گونه، همان كلاس هاي مرسوم چهره به چهره هستند با اين تفاوت كه در اين  كلاسها از ابزارهاي رايج يادگيري الكترونيكي براي پشتيباني از شيوه انتقال آموزش در كلاس استفاده می شود. در اين گونه، هم آموزش دهنده و هم يادگيرنده به هنگام انتقال آموزش به شكل فيزيكي در كلاس حضور دارند و بنابراين حضور در دسترس، قلمداد مي شود. مثالي از اين نوع يادگيري الكترونيكي، كلاسي است كه در آن كلاس از اسلايدهاي پاورپوينت، كليپهاي ويدوئويي و يا چند رسانه اي براي انتقال محتوا استفاده شود. بسياري از  كلاسهاي چهره به چهره نيز از امكانات يادگيري الكترونيكي در خارج از كلاس درس بهره  مي گيرند، مثلاً هنگامي كه تعامل ميان ياددهنده و يادگيرنده يا ميان يادگيرندگان با يكديگر، با استفاده از ابزارهايي همچون ميزگرد بحث، يا پست الكترونيك، در خارج از ساعات كلاس درس، صورت پذيرد. علاوه بر اين ممكن است  نوشته هاي سخنراني و اسلايدهاي پاورپوينت به شكل برخط براي دانشجوياني كه دسترسي به ابزارهاي مربوطه را دارند، پست شود. همچنين برنامه زماني تسليم تكاليف دانشجويان ممكن است به شكل برخط اعلام شود. بايد خاطر نشان شود كه در اين شيوه، ابزارهاي يادگيري الكترونيكي، براي آموزش درس استفاده نمي شوند و محتوا را منتقل نمي كنند، از سويي ارتباط اصلي ميان ياددهنده و يادگيرنده در محيط كلاس درس و به شيوه ملاقات هاي رسمي يا نهايتاً از طريق تلفن صورت مي گيرد و بنابراين ارتباط الكترونيكي در اين شيوه در دسترس قلمداد نمي شود(همان منبع).

۲-۲-۱۴- یادگیری های الکترونیکی بر حسب فن آوری مورد استفاده

فن آوری مورد استفاده در آموزش الکترونیکی سبب شده است که اصطلاحات مختلفی وارد این حوزه شود؛ به طور مثال چند اصطلاح را را که همه نوعی یادگیری الکترونیکی هستند معرفی می کنیم:

• یادگیری مبتنی بر رایانه^[۶]

در این روش، از رایانه ها و ابزار های مرتبط با آن از قبیل لوح فشرده، دی وی دی^[۷]، و ویدیو استفاده می شود. در این روش از شبکه اینترنت خبری نیست و نوع اولیه یادگیری الکترونیکی است.

• یادگیری مبتنی بر وب^[۸]

این روش یادگیری شبیه روش یادگیری مبتنی بر رایانه است، با این تفاوت که از طریق اتصال به شبکه جهانی، تبادلات بالا انجام می شود.

• یادگیری مبتنی بر اینترانت^[۹]

این شیوه با روش یادگیری مبتنی بر وب شباهت هایی دارد و تفاوت آن دو در این است که در روش حاضر به جای شبکه جهانی اینترنت، مبادلات یاد شده از طریق اتصال به شبکه های داخلی سازمان ها و شرکت ها (اینترانت) صورت می گیرد(رضوی، ۱۳۸۶، ص۲۳۸).

۲-۲-۱۵-  منابع آموزشی مورد استفاده برای یادگیری الکترونیکی

• مواد متنی دارای فرا پیوند ها که در آن تصویر، مواد گرافیکی و پویا نمایی^[۱۰] وجود دارد.
• نوارهای ویدیویی که در آن، موضوع درسی، مصاحبه و بحث گروهی وجود دارد.
• عناصر چند رسانه ای دارای فراپیوند مانند شبیه سازی و نظایر آن.
• دسترسی همیشگی به پایگاه های اطلاعاتی الکترونیکی، موتورهای جستجو و کتابخانه های الکترونیکی.
• دسترسی به موقع و مداوم به مربیان و هدایت کنندگان یادگیری از طریق ارتباط های الکترونیکی(رضوی، ۱۳۸۶، ص۲۴۰).

۲-۲- ۱۶- چند رسانه ای های آموزشی

   چند رسانه ای آموزشی هر ترکیبی از متن، گرافیک، صدا، انیمیشن، تصویر های متحرک و ویدیویی است که از طریق رایانه یا سایر تجهییزات الکترونیکی، در اختیار کاربر قرار می گیرد(کی نژاد، ۱۳۷۸، ص ۲۵). همچنین مایر^[۱۱] ( ۲۰۰۱) بیان می کند یک پیام چند رسانه ای آموزشی، عبارت است از ارتباط، با استفاده از کلمات و تصاویری که منجر به اشاعه یادگیری می شود( به نقل از عوض زاده ،۱۳۸۴).چند رسانه ای آموزشی ترکیب مهیج سخت افزار و نرم افزار رایانه ای است که به شما اجازه می دهد ویدیو، پویا نمایی، صدا، گرافیک و متن را با یکدیگر ترکیب کرده و برنامه آموزشی بسازید که از طریق صفحه نمایش رایانه قابل عرضه باشد. در این صورت، چند رسانه ای تلفیقی از دو یا چند شکل رسانه ای است که برنامه آموزشی را عرضه می کند. هدف اصلی از طراحی چند رسانه ای ها، ترکیب ابزارها به بهترین وجه و به منظور برآوردن نیاز های حیطه ای از محتوای خاص با در نظر داشتن توانایی ها و کمبودهای یادگیرندگان، زیر ساخت ها و شرایط نظام مند محیط یادگیری است(سرکار آرانی،۱۳۸۶، به نقل از: امیر خانی ،۱۳۹۲، ص۱۲). از تعاریف ارائه شده در خصوص چند رسانه ای ها، عناصر تشکیل دهنده یک سیستم چند رسانه ای، قابل استنباط است، یک سیستم چند رسانه ای متشکل از عناصر متعددی از جمله الف) نوشتار؛ ب) تصاویر گرافیکی؛ ج) انیمیشن کامپیوتری؛ د)فیلم های ویدیویی دیجیتالی؛ ه) صدا و … می باشد، که توسط نرم افزار سازنده با یکدیگر ترکیب می شوند(زارعی زوارکی و غریبی، ۱۳۹۱، ص ۵)…………………………….

……………………………….

……………………………..