مبانی نظری وپیشینه تحقیق حساسیت زدایی از طریق حرکات چشم و پردازش مجدد (درمان با روش EMDR)

حساسیت زدایی از طریق حرکات چشم و پردازش مجدد^[۱] (درمان با روش EMDR)

در اینجا به بررسی و چگونگی درمان حساسیت زدایی از طریق حرکات چشم و پردازش مجدد (EMDR) می پردازیم.

• درمان EMDR

EMDR  درمانی پیچیده و تخصصی برای غلبه بر آثار ضربه عاطفی و تجارب ناراحت کننده آن است که نخستین بار در ۱۹۷۸ از سوی روان شناسی به نام فرانسین شاپیرو^[۲] مطرح شد. او متوجه شده بود که نگرانی ها و استرس های وی با حرکت چشمانش به طرفین کاهش می یابد. دکتر شایپرو از EMDR برای مقابله با نشانه های ناخوشایندی مانند اضطراب، گناه، خشم، افسردگی، ترس، اختلالات خواب، و بازگشت به خاطرات بد ناشی از واقعه ای تکان دهنده در گذشته استفاده کرد. این شیوه مستلزم بازخوانی واقعه یا رویدادی استرس زا گذشته و برنامه ریزیی مجدد ذهن و جایگزینی باور های منفی با باورهای مثبت و آگاهانه ای است که خود فرد انتخاب می کند(شایپرور، ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲).

• EMDR علامت اختصاری چه کلماتی است؟

EM: (Eye Movement) یا حرکت چشم

دکتر شایپرو ابتدا معتقد بود که درمان مراجع (بیمار) فقط از طریق حرکت سریع چشم به طرفین صورت می گیرد، اما اکنون مشخص شده است که تاثیرات مثبت این شیوه از هر نوع تحریک دوگانه حسی است که می تواند حرکت متناوب چشم ها به طرفین، ضربه های متناوب انگشت بر دو دست راست و چپ بیمار، یا تغییر تن صدا در دو گوش باشد که در نهایت به تحریک متناوب نیمکره راست و چپ مفز منجر می شود. این عمل را پردازش دو گانه می نامند که مراجع را قادر به پردازش مجدد ضربه عاطفی می کند(شاپیرو و سیلک فارست، بی تا؛ ترجمه هاشمیان  و همکاران، ۱۳۷۹).

Desensitization) 😀 ): یا حساسیت زدایی که به معنای کاهش و حذف پریشانی یا اغتشاش روانی است که با خاطره یک سانحه درد آور متداعی شده است.

Reprocessing) :R): یا پردازش مجدد که به معنای جایگزینی باورهای منفی و ناسالم با باورهای مثبت و سالمتر  است.

• کاربرد EMDR

به طور کلی اگر فشار روانی ناشی از وقایع و رویدادهای سخت زندگی کاهش نیابد یا درمان نشود، فرد دچار احساس فقدان کنترل و درماندگی می گردد. حالتی که از آن با عنوان اختلال استرس پس از سانحه یاد می شود. روش EMDR در درمان این فشارهای روانی بیشترین کاربرد را دارد. این فشارها می توانند ناشی از حوادث و وقایع تکان دهنده؛ مانند لایای طبیعی، جنایت و تجاوز جنسی، جنگ، مرگ و جدایی باشد یا رویدادهایی که کمتر آسیب زننده اند؛ مانند سرزنش های دوران کودکی و پیام های منفی والدین، که موجب احساس ناخوب بودن در فرد می شود، یا تمسخر و آزار همسالان. این روش علاوه بر این در درمان اختلالات روانی نظیر سوگ های عمیق و فراموش نشدنی، اعتیاد، حسادت بیمار گون، مشکلات ارتباطی، و عزت نفس پایین سودمند بوده است. حوزه استفاده EMDR اخیرا به درمان دردهای مزمن، تنگی نفس، آسم، و ناتوانی یادگیری نیز گسترش یافته است(شایپرو، ۲۰۰۱).

توجه متناوب به کار برده شده در EMDR ممکن است منجر به تسریع در یکپارچگی عملکرد خاطره و تاثیرات سازگارانه گردد. تحقیقات بسیاری بر روی کاآمدی EMDR در بهبود مشکلات ناشی از استرس و کاهش تاثیرات خاطرات ناشی از تجاوز به عنف صورت گرفته است (رنجبری پور، هاشمیان، احدی، رضابخش، و فرخی، ۱۳۹۳).

از آنجایی که این شیوه در درمان موارد استرس زا و آسیب های روحی و روانی استفاده می شود، ممکن است با تجربه های هیجانی شدیدی همراه باشد و به همین علت برای افرادی که نمی توانند یا نمی خواهند پریشانی و هیجانات زیاد را تحمل کنند مناسب نیست. از این رو، افرادی که ناراحتی قلبی دارند یا خانم های باردار قبل از درمان باید با پزشک خود مشورت کنند(شاپیرو و سیلک فارست، بی تا؛ ترجمه هاشمیان  و همکاران، ۱۳۷۹).

• طول درمان EMDR

زمان درمان به عومل متعددی بستگی دارد، از جمله نوع مشکل فرد، تاریخچه زندگی، و توانایی او در تحمل هیجانات روحی شدید. در بعضی موارد یک جلسه درمان کافی است، اما معمولا درمان از یک هفته تا یک ماه طول می کشد و در بعضی مواقع به چند سالدرمان نیاز است. به طور کلی هر چه سانحه یا حادثه پیش آمده و ضربه عاطفی حاصل از آن شدید تر باشد و جنبه های مختلف جسمی و عاطفی صدمه بیشتری دیده باشد، درمان طولانی تر خواهد بود، اما هنگامی که EMDR به درستی به کار گرفته شود زمان کلی درمان نسب به شیوه های دیگر به نحو معنادار کوتاه تر است(بارون^[۳]، کیورتیس^[۴] و گرینگر^[۵]، ۱۹۹۸).

• جلسات درمان EMDR

در مرحله اول مراجع و درمانگر به بررسی اطلاعات اساسی در مورد تجربه آسیب زا می پردازد. در مرحله دوم درمانگر روش هایی را برای مقابله با هیجانات شدید به مراجع آموزش می دهد تا وی بتواند با هیجاناتی شدید به مراجع آموزش می دهد تا وی بتواند با هیجاناتی که ممکن است طی جلسات درمان دستخوش آن شود مقابله کند. برای مثال از مراجع خواسته می شود مکانی امن، تصویر یا خاطره ای را که در وی احساس آرامش و امنیت ایجاد می کندف در ذهن تجسم کند تا در مواقعی که دچار هیجانات نامطلوب می شود بتواند با استفاده از ان خود را آرام سازد. سپس مراجع هدایت می شود که سه موضوع را دنبال کند(شاپیرو و سیلک فارست، بی تا؛ ترجمه هاشمیان  و همکاران، ۱۳۷۹):

1. دردناک ترین تصویری را که از واقعه از ناخوشایند به ذهنش می رسد به عنوان هدف درمان مشخص می کند.
2. یک باور منفی مرتبط با این حادثه را بیان کند.
3. یک باور مثبت درباره خود را به عنوان جایگزین این باور منفی مطرح کند.

پس از ان از مراجع خواسته می شود که به قدرت و درسی باور مثبت خود از ۱ تا ۷ نمره بدهد. به این معنا که ببیند چقدر به آن اعتقاد دارد.

در مرحله چهارم مراجع باید نوع هیجانی را که هدف در او بر می انگیزاند مشخص کند و به شدت احساس فیزیکی و عاطفی که هدف درونش ایجاد می کند از ۱ تا ۱۰ نمره بدهد و بگوید که این هیجان را در کدام قسمت بدنش احساس می کند.

در آخرین مرحله، درمانگر از مراجع می خواهد تصویر ناخوشایند مورد نظر یا هدف را در ذهن خود باز خوانی کند و او را هدایت می کند که در حین صحبت درباره واقعه دردآور، یک سری حرکات سریع چشمی به طرفین (یا سایر حرکات متناوب) را انجام دهد. این عمل به دفعات ریاد، که ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد تکرار می شود.

بعد از هر جلسه از مراجع خواسته می شود که دوباره به باور های مثبت خود نمره دهد و به تغییراتی که در احساسات جسمی و عاطفی اش ایجاد می شود توجه کند تا تاثیر درمان را بسنجد. بسیاری از مواقع میزان ناراحتی و درد فرد در اولین جلسه افزایش می یابد. در جلسات بعد به تدریج بازخوانی هدف، فرد کمتر آزادر می دهد و باورهای مثبت به نظرش پذیرفتنی تر می شود و در نهایت فرد توانایی پردازش رویداد ناراحت کننده را می یابد. در این موقع است که دیگریاد آوری تصویر ذهنی موجب بروز هیجانات ناخوشایند نخواهد شد و باور مثبت جایگزین شده در نظر فرد کاملا واقعی جلوه خواهد کرد(شاپیرو و سیلک فارست، بی تا؛ ترجمه هاشمیان  و همکاران، ۱۳۷۹).

آنچه EMDR را از شیوه های دیگر متمایز می سازد، نحوه جایگزینی باورهای مثبت و تفاسیر جدید با باورهای و تفاسیر قدیمی است که موجب می شود فرد به راحل ها و امکانات جدیدی دست یابد(شایپرو، ۲۰۰۲).

• فرایند اثربخشی EMDR

توضیحات مختلفی در مورد علل موفقیت این شیوه ارائه شده است. بنا بر نظر دکتر شایپرو، مغز دارای سازوکاری طبیعی برای پردازش وقایع ناخوشایند است، اما هنگامی که واقعه ای شوک آور فرد را از پای در می اورد مغز که دچار هیجانات قوی شده است ممکن است نتواند آن واقعه را به شیوه معمول خود پردازش کند و در این هنگام با به کار گیری مکانیزم های دفاعی مانند گسست^[۶] یا جدا سازی^[۷]، که به فرد در کنترل و مدیریت درد کمک می کند، آثار ضربه و شوک را در سیستم عصبی خود ذخیره کند. این مسئله موجب می شود که تا سال ها بعد هرگاه فرد با نشانه هایی از آن واقعه استرس زا مواجه شود، دوباره علائم زمان وقوع سانحه یا اسیب عود کند و وی همان هیجانات قوی اولیه، مانند اضطراب، افسردگی، هراسف و احساسات نامطلوب جسمی را تجربه کند(شایپرو، ۱۹۹۹)………………………..

………………………….

………………………..