مبانی نظری وپیشینه تحقیق صنعت

مبانی نظری تحقیق

صنعت

واژه صنعت از ریشه کلمه “صنع” به معنی ساختن یا آفریدن می باشد، منظور از ساخت ایجاد دگرگونی در نمود و شکل ظاهری یا دگرگونی در ترکیب و چگونگی جسم یا موادی است که نیازمندی انسان را برآورده نکرده و آدمی تنها به مدد تغییر شکل یا ترکیب می تواند از آنها به مثابه برآورنده نیازهای خود استفاده نمایند. (خاتمی، ۱۳۸۹، ص ۱۲)

صنعت در زبان انگلیسی معادل واژه Industry است که از واژه لاتین Industria گرفته شده و به معنی بازرگانی یا ساخت و ساخت به طور کلی است. (فریدونی، پژوهشکده باقرالعلوم)

انقلاب صنعتی در عصر حاضر در بسیاری از صنایع اقتصادی، کشاورزی، نظامی و … بروز پیدا کرده است و گستره آن جهانی شده است.(عبدیانی، پژوهشکده باقرالعلوم)

صنعتی شدن، تجهیز شهر و یا منطقه از نظر صنعتی است، در سطح یک کشور به معنای گذشتن از یک مرحله فرایندهای زراعی است که تا پیدایی فرایند صنعت اساسی شناخته می شود و دستیابی به فعالیتهای صنعتی یعنی مجموعه فنون و حرفی که مواد اولیه را در جهت انطباق با نیازهای انسانی مورد استفاده قرار می دهند.(فریدونی، پژوهشکده باقرالعلوم)

جمهوری اسلامی ایران علاوه بر اینکه مصرف کننده غالب این صنایع است خود در تولید صنایع کارامد و تکنولوژی پیشرفته نقش داشته است.(عبدیانی، پژوهشکده باقرالعلوم)

ویژگی اصلی صنعتی شدن تولید به روش ماشینی است که پایه رشد فرایند توان تولید بهره وری و نیز تخصصی شدن اقتصاد در همه ابعاد به شمار می رود جامعه ای را صنعتی می خوانند که نه تنها در آن فعالیتهای مرتبط با صنعت در تمامی شاخه هایش فعالیت های غالب به شمار می روند، بلکه اکثر افراد با روحیه عقلانی و احراز کارایی صنعتی به کار بپردازند و نهادها نیز به چنین شیوه ای اداره شوند. (ساروخانی به نقل از فریدونی، پژوهشکده باقرالعلوم)

ایران به عنوان کشوری که در آن چرخه های صنعت به سرعت در حال چرخیدن است از نظر صنایعی مثل هسته ای یا نانو تکنولوژی جزو برترینهای جهان به شمار می رود. مزایایی که کشور ایران برای صنعتی شدن دارد شامل موارد زیر است:

• وجود منابع طبیعی فراوان و عظیم در کشور (مانند نفت و گاز و …)
• تجربه نسبتاً طولانی مدت حرکت در جهت صنعتی شدن در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه (عبدیانی، پژوهشکده باقرالعلوم)
• وجود نیروهای انسانی جوان متخصص و پر انرژی جهت ارائه ایده هایی نو

یکی از مزایای مهم صنعتی شدن برای هر کشوری تاثیر گزاری آن بر امنیت کشور است در دیدگاه کلاسیک امنیت همیشه از برون مورد تهدید قرار می گرفته است این تهدیدات در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ظاهر می شود تضادها و گسل های قومی، رقابت های ملی درون یک کشور در بسیاری از کشورهای در حال توسعه نشان داده است که برای امنیت ملی عامل داخلی به مراتب تهدید کننده تر از دشمن خارجی بوده است، هرگونه وابستگی اقتصادی و صنعتی به بیگانگان به شکنندگی امنیت کمک می کند زیرا وابستگی نیازمند سرسپردگی و تبعیت از دیگران و به نوعی خود فروشی است که نتیجه آن تسلط اجنوی است بر مصالح و اداره ملی؛ صنعت بر امنیت داخلی نیز موثر است امنیت ذهنی و آرامش فکری مردم منوط به آن است که افراد بدون دغدغه کالا و اجناس با کیفیت یا خدمات پس از فروش ارزان، متنوع و به اندازه کافی و مورد نیاز خود را در هر زمان و مکان خریداری نمایند. (خلیفه و فرخی، ۱۳۸۹، ص۵)

با این تفاسیر وجود و گسترش صنعت برای هر کشوری از گام های اساسی توسعه به شمار آمده و برای پیشرفت هر کشوری ضروری است. وجود صنعت در هر کشور علاوه بر بعد اقتصادی در ابعاد فرهنگی و اجتمایی نیز می تواند موجب آرامش روحی و جسمی افراد آن جامعه گردد.

توسعه صنعتی

توسعه صنعتی در ایران بخاطر بزرگ بودن دولت و ملی شدن صنایع بعد از انقلاب یا از جانب دولت مورد توصیف اغراق آمیز واقع شده یا توسط مخالفان دولت مورد قهر و بی مهری قرار گرفته است فرایندی که پیامد آشکار آن صاحب صنعت بودن نه صنعتی بودن در طی نیم قرن اخیر بوده است (حبیبی، ۱۳۸۹، ص ۶۰)

بعد از انقلاب و در طول دوران جنگ تحمیلی توسعه صنعتی در کشور دستخوش لطمات جدی شد از ویژگیهای توسعه صنعتی در ایران تشکیل مراکز صنایع حول چند محور صنعتی است: ۱- محور اصفهان-تهران ۲- محور تهران-تبریز ۳- محور اهواز-اصفهان ۴- قطب خراسان؛ این امر سبب شده است تا برخی از مناطق کشور خالی از صنعت شده باشد بطور کلی اگر بخواهیم ویژگیهای توسعه صنعتی ایران را در یکصد سال گذشته تحلیل کنیم آن را باید بر چهار پایه مورد بحث و بررسی قرار دهیم شکل زیر گویای این وضعیت است (مردوخی، ۱۳۹۲، ص ۲۰)

شکل۲-۱: ویژگیهای توسعه صنعتی ایران (همان منبع)

صنعتی شدن به عنوان یک ابزار برای رشد سریع اقتصادی و توسعه اجتماعی کشورهای در حال توسعه محسوب می شود (پهلوان زاده، ف، بخشی زاده و پهلوان زاده، م، ۱۳۸۹، ص۱)

در عصر حاضر کوشش برای صنعتی کردن کشورهای در حال توسعه بصورت یکی از نهضتهای جهان درآمده است، صنعتی شدن یکی از راههای اساسی است که کشورهای در حال توسعه امید دارند که با نیل به آن به مشکلاتی مانند فقر، عدم امنیت، تراکم بیش اندازه جمعیت و مسائل نابرابری های فضایی رهایی یابند (خاتمی، ۱۳۸۹، ص ۳۲)

امروزه تمامی کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه دریافته اند که برای پیشرفت اقتصادی و ملی خود باید به صنعت اهمیت بدهند. صنایع این امکان را به دولت ها می دهند که در بازار جهانی با یکدیگر به رقابت پرداخته و حتی از یکدیگر پیشی بگیرند.یکی از مهمترین صنایع موجود در جهان صنایع نفت و گاز هستند که کشور ایران با بهره گیری از این موهبت الهی می تواند با برنامه ریزی صحیح بر بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی خود فائق آید.

۲-۲-۱-۲- چالشهای توسعه صنعتی

تجربه توسعه اقتصادی – صنعتی جهان به ویژه تاریخ انقلاب صنعتی، بازسازی اروپا بعد از جنگ جهانی دوم توسعه صنعتی ژاپن در سالهای بعد از دهه ۱۹۵۰، رشد چشم گیر جمهوری کره در سالهای بعد از ۱۹۶۵ و معجزه آسیایی در دهه ۱۹۸۰ همه دلالت بر آن دارد که شرط لازم برای پیشرفت اقتصادی- اجتماعی، صنعتی شدن و توسعه صنعتی است. رفاه مادی و توسعه اجتماعی کشورهای پیشرفته و ثروتمند نتیجه جریان صنعتی شدن و ساختار پیشرفته صنعتی آنهاست.(صدیقی، ۱۳۸۱، ص۲۵)

صنعت نفت با مشکلات عدیده محیطی، فنی، زیستی، اقتصادی همچون مسائل کارگری، چالش با مردم محلی، مشکلات کارگران اقماری و … مواجه است که به ناچار اقدام به صرف هزینه های هنگفت بعضاً بدون برنامه جهت برطرف کردن مسائل و چالشهای ناشی از طرح توسعه می نماید.(طالبیان و عمرانی مجد، ۱۳۸۹، ص۳) اما با صنعتی شدن و توسعه صنعتی هر منطقه دچار چالش ها و معضلاتی می گردد از جمله: مشکلات فرهنگی است که با ورود مهاجران با فرهنگ های متفاوتو یا تغییر ناگهانی بعد اقتصادی مردم به وجود می آید و یا مشکلات مربوط به آلودگی محیط زیست که ناشی از فعالیت های صنایع است مانند آلودگی های آب و خاک و هوا و صوتی که می توانند منشا بسیاری از امراض و بیماری ها در مردم مقیم آن منطقه باشند، مشکلات ناشی از کمبودهایامکانات فرهنگی، ورزشی، تفریحی، بیمارستان ها و اماکن بهداشتی در اثر ازدیاد جمعیت ناشی از مهاجرت به وجود می آیدو این امکانات نمی تواند پاسخگوی نیازهای عموم باشد. و یا مسائلی از قبیل دزدی و بزهکاری و زورگیری و بطور کلی ناامنی اجتماعی.

مهمترین چالشهای صنعت نفت از بعد درون سازمانی عبارتند از: ۱- محدودیت در دسترسی به منابع مالی بین المللی. ۲- آثار ناشی از تحریم ها و فشارهای بین المللی. ۳- محدودیت منابع مالی داخلی صنعت نفت برای سرمایه گذاری. ۴- محدودیت در دسترسی به تکنولوژی های نوین. ۵- افزایش هزینه اجرای طرح ها. ۶- مشارکت محدود بخش خصوصی. ۷- الگوی نامناسب مصرف. ۸- وقفه های عملیاتی فنی. ۹- عدم تحولات ساختاری و مشکلات مدیریتی. ۱۰- موانع قانونی. ۱۱- محدودیت در منابع انسانی متخصص ۱۲- عدم استفاده از روشهای نوین بازاریابی.(هاشمیان اصفهانی و همکاران،۱۳۸۷، ص ۱۳۲)

همچنین برخی از چالشهای حوزه مدیریتی صنعت عبارتند از: میزان تمرکزی بودن اختیارات و تصمیمات در این صنعت بویژه در قلمرو مدیریت منابع انسانی، چگونگی پذیرش و بکارگیری قانون مدیریت خدمات کشوری و یا قرار نگرفتن زیر پوشش این قانون و … (میرسپاسی،۱۳۸۸، ص ۲)

تمامی مسائل برشمرده را اگر به دقت مورد توجه قرار دهیم به این نتیجه دست می یابیم که وضعیت، مطلوبیت و کیفیت زندگی مردم مناطق صنعتی با ورود صنعت به آن منطقه دچار تغییر می گردد همان گونه که روشن استهر کدام از چالش های ایجاد شده در سطح جامعه را می توان به مولفه های کیفیت زندگی مردم نسبت داد.

۲-۲-۱-۳- صنایع نفت، گاز و پتروشیمی

کشف ذخایر نفت و گاز در نیمه دوم قرن نوزدهم و بهره برداری وسیع از آن در قرن بیستم موتور محرکه اقتصاد جهان گردید (آئین جمشید،محسنی زاده،حق شناس وامیدی ،۱۳۸۹،ص ۲)

بیش از یکصد سال از حفر اولین چاه نفت در ایران می گذرد و صنعت نفت کشور با در اختیار داشتن حدود ۱۳ و ۱۸ درصد از کل ذخایر نفت و گاز جهان محور اصلی توسعه اقتصادی کشور به شمار می رود (عزیزی،صبحیه و بهبهانیان،۱۳۸۶،ص ۱۴)

زمزمه های ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۳۲۸ ش / ۱۹۴۹ م با تشکیل جبهه ملی شنیده شد جبهه ای که نیروهای گرد آمده در آن هر کدام نماینده یکی از اقشار اجتماعی ایران به شمار می رفتند از سیاستمداران، کارمندان، روشنفکران جوان تا بازاریان هسته اولیه جبهه ملی را تشکیل می دادند و در وقایع مربوط به ملی شدن صنعت نفت تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نقش مهمی بر عهده داشتند (صابری و شیخ نوری ،۱۳۹۱،ص ۱)……………………..

………………………..

………………………