پیشینه ومبانی نظری تحقیق درمان

درمان

روشهای درمانگری کلی ،بخصوص روی­آوردهای روان­پویشی و انسان­نگری – هستی­نگری، شناخت­نگری به طور گسترده در قلمرو اضطراب اجتماعی به کار رفته­اند و به نتایجی درخور توجه، دست یافته­اند. در این پژوهش پژوهشگر به دنبال بررسی اثر بخشی روش­های نوروفیدبک و حضور ذهن به عنوان روش­های نوین در حوزه­ی روانشناسی می­باشد.

نوروفیدبک

استفاده از بیوفیدبک، تاریخچه‌ای طولانی‌تر از نوروفیدبک دارد. بیوفیدبک،وسیله­ای الکترونیکی است که به افراد کمک می­کند که بر روی جسم و ذهن خود کنترل و آگاهی داشته باشند. بیوفیدبک، ابزاری است که درجه حرارت پوست، فعالیت جریان خون مغز، فشار خون، ضربان قلب و تنفس را ارزیابی می­کند. تحقیقات نشان می­دهد که بکار بردن بیوفیدبک در ترکیب با درمان­های رفتاری دیگر برای اختلالات روان پزشکی مؤثرتر می­باشد. بیوفیدبک توسط پزشک‌ها، روانشناس­ها و مشاوران استفاده می­شود (دموس، ۲۰۰۵).

درمان بیوفیدبک برای کنترل بدن و سلامتی ذهنی توسط افراد استفاده می­شود حتی دستگاه زنگ و تشکچه ساده‌ای که از قدیم برای درمان شب‌ ادراری‌های کودکان به‌کار می‌رود، بیوفیدبک است. اما نوروفیدبک به معنای امروزیش مدیون تحقیق‌های دکتر باری استرمان محقق دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس در دهه ۶۰ میلادی است او می‌خواست بفهمد که وقتی ما خوابیده‌ایم، در مغزمان چه می‌گذرد. او طبق روال همه تحقیق‌های عصب‌شناختی، از حیوانات شروع کرد. گربه‌های آزمایشگاه دکتر استرمان، هم وقتی که خواب بودند و هم مواقعی از بیداری­شان، EEGهای پایین‌تری را نشان می‌دادند (دموس، ۲۰۰۵؛ ایگنر، گریزلیر، ۲۰۰۴؛ مان و همکاران^[۱]،۱۹۹۲).

همزمان با این تحقیقات یک پروژه ناسا هم به استرمان سپرده شد. سفارش‌دهنده این پروژه می‌خواست بداند که چرا کارکنان ناسا وقتی در معرض سوخت‌های موشکی قرار می‌گیرند دچار استفراغ، سردرد، توهم و تشنج می‌شوند؟ دکتر استرمان، هم گربه‌های آزمایشگاهش و هم گربه‌های دیگر را در معرض این سوخت‌ها قرار داد. نتیجه شگفت‌انگیز بود؛ گربه‌هایی که در آزمایش قبلی توانسته بودند EEG خودشان را کنترل کنند، از گربه‌های معمولی کمتر دچار استفراغ، حملات تشنجی و نشانه‌های دیگر می‌شدند (ایگنر، گریزلیر، ۲۰۰۴).

این نتیجه شگفت‌انگیز آغاز تحقیقات نوروفیدبک شد. آیا انسان هم می‌تواند با کنترل امواج مغزی مشکلات روانی‌اش را حل کند؟ آزمایش استرمان روی مبتلایان به صرع نشان داد که جواب این سوال مثبت است. این روش کم‌کم گسترش پیدا کرد و از سال ۲۰۰۰ به این‌طرف کلینیک‌های نوروفیدبک هر روز در گوشه‌ای از جهان و البته در ایران خودمان سبز می‌شوند (ورنون^[۲] و همکاران، ۲۰۰۵؛ ونمان، ۱۹۹۷) و در سال ۲۰۱۱، به طور بین­المللی پژوهش­های نوروفیدبک چاپ شد. نوروفیدبک یک زمینه تخصصی در بیوفیدبک است که برای کنترل فرآیندهای الکترود شیمیایی مغز انسان اختصاص دارد. در حوزه درمان اختلالات روانشناختی، پژوهش­های نوروفیزیولوژیکی با بررسی ارتباط بین موج نگار الکتریکی مغز، مکانیزم­های زیربنایی تالاموکورتیکال مغز و حالات روانشناختی، نشان می­دهد که ایجاد نوسانات و تغییرات بهینه در ریتم و فرکانس امواج مغزی، با استفاده از روش­های عصب درمانی، می­تواند تغییرات بهینه­ای را در حالات روانشناختی ایجاد کند. نوروفیدبک باعث خودتنظیمی فعالیت مغز می­شود (کارولین و چریستوفر، ۲۰۰۴). نوروفیدبک با اصلاح امواج غیرطبیعی باعث تغییر خلق، رفتار وافکار می­شود (چریستوفر و فیشر^[۳]، ۲۰۱۰).

نوروفیدبک با بازخورد عصبی، عملکرد مغز را تنظیم می­کند و باعث افزایش خلاقیت، کمک به حافظه، افزایش توجه و بهینه­سازی تصمیم­گیری و هماهنگی مغز و بدن می­شود. نوروفیدبک پاسخ تکنولوژی به رواندرمانی، بازتوانی­شناختی و عملکرد قشری ضعیف است و سیستم آموزشی وسیعی است که رشد و تغییر در سطح سلولی مغز را افزایش می­دهد. نوروفیدبک به عنوان یک مداخله بدون همبستگی صرف به دستکاری حالات مغزی عمل می­کند و عملکرد نوروفیدبک باعث می­شود که تغییرات طولانی مدت در فعالیت EEG  بوجود آید (چریستوفر و فیشر، ۲۰۱۰ ).

نوروفیدبک براساس خودتنظیمی الکتروانسفالوگراف می‌باشد (رانگ و انگ، هسیل، ۲۰۱۳) و به عنوان وسیله‌ای، امواج مغزی را تغییر می‌دهد و باعث بهبودی عملکرد فرد می‌شود (گریزلیر، تامپسون، ردینگ، براندی و استفرت^[۴]، ۲۰۱۳). در نوروفیدبک برای کاهش اضطراب باید آموزش آلفا، بتا و تتا نوروفیدبک موردنظر باشد و به افراد آموزش داده شود که با اثرگذاری بر این امواج باعث کاهش اضطراب ‌شود. طول جلسات برای اختلالات مختلف فرق می‌کند، در مورد اضطراب اجتماعی تعداد جلسات ۱۲جلسه می‌باشد و بر روی امواج مغزی خاصی کار می‌شود. در واقع، نوروفیدبک این کاربرد را دارد که می‌تواند امواج بیش از حد دامنه را سرکوب وامواج پایین‌تر از دامنه را تقویت نماید در واقع این تغییرات در ارتباط با اختلالات عصبی و روانی می‌باشد. نوروفیدبک باعث می­شود که مغز انسان روش‌های آرام‌سازی را بیاموزد. اثرگذاری نوروفیدبک براساس نوع اختلال به مناطق خاصی از مغز مربوط می‌شود (سریوت و همکاران، ۲۰۰۲؛ استفن بیل، بروور، کیسر و وان وو، ۲۰۱۳). اولین مورد درمانی مرد ۲۱ ساله­ای با اختلال در منطقه سیستم عصبی مرکزی بوده است که با استفاده از نوروفیدبک باعث بهبود توجه و حافظه شنیداری شده است (بریکوا ، تایموفرل، موسولو، ۲۰۰۳). در درمان با نوروفیدبک از الکتروانسفالوگرافی به عنوان مقدمه‌ای برای کار درمان استفاده می­شود، به این شکل که ابتدا الگوی امواج مغزی در اختلال مشخص می‌گردد، سپس میزان انحراف امواج از الگوی طبیعی تعیین می‌شود که این کار از طریق الکتروانسفالوگرافی کمی صورت می‌گیرد. الکترانسفالوگرافی کمی از ۱۹ مکان جمجمه‌ای که براساس سیستم ۱۰- ۲۰ مشخص شده، به دست می‌آید و در واقع ۱۹ الکترود بر جمجمه قرار می‌گیرد. نوروفیدبک برای تغییر در طیف امواج مغزی طراحی شده است (کوبن و پادالسکی، ۲۰۰۲).

به طور کلی یک سیستم نوروفیدبک شامل ۵ مرحله می­باشد: ۱- کسب سیگنال مغز، ۲- پردازش سیگنال، ۳- استخراج ویژنی، ۴- تولید یک سیگنال بازخورد و ۵- تطبیق با گیرنده.

شرکت­کنندگان طبق دستورالعمل قبلی به طور هدفمند تغییرات در سیگنال مغزی را تجربه می­کنند. این مراحل یک حلقه بازخورد را به وجود می­آورد و روش ضبط نوروفیدبک EEG می­باشد.

نوروفیدبک یک زمینه تخصصی در بیوفیدبک است که برای کنترل فرآیندهای الکترود شیمیایی مغز انسان اختصاص دارد. نوروفیدبک با استفاده باز خورد EEG الگوهای الکتریکی کرتکس را نشان می­دهد.

استفاده از نوروفیدبک به اصلاح و عادی ساختن امواج مغزی کمک می­کند. به وسیله نوروفیدبک می‌توان ADHD، افسردگی، اضطراب، آسیب مغزی، سوءاستفاده مواد مخدر، مشکلات یادگیری را درمان کرد.

بیوفیدبک و نوروفیدبک روش­های ایده­آلی می­باشند برای افرادی که به دنبال درمان جایگزینی و مکمل هستند. این روش­های نوین درمانی تأکید جامع بر بدن- ذهن دارند. فرد در این درمان­ها فعال­تر است و روش غیرتهاجمی می­باشد.

جمیز گوردون اولین رئیس مجلس شورای فدرال در NZH بر خود مراقبتی افراد با استفاده از این روش­ها بخصوص در مورد جلوگیری از بروز بیماری­های مزمن تأکید می­کند. هر دو روش بیوفیدبک و نوروفیدبک به عنوان درمان جامعی می­باشد که با تغییر در بدن باعث تغییر احساس و روان می­شود و با  تغییر احساسات و روان بر بدن تأثیر می­گذارد. در این روش­های درمانی بر آموزش افراد بر خودتنظیمی، کسب آگاهی، افزایش کنترل و انعطاف­پذیری بر بدن، مغز و سیستم عصبی تاکید می­شود که در نتیجه آن باعث ارتقاء سلامت و یادگیری و عملکرد موثر می­باشد (کوبن و پادالسکی، ۲۰۰۲).

۲-۴-۲ بررسی ریتم­های مغزی

ریشه تمام افکار، احساسات و رفتار ما در ارتباط با میلیون­ها نورون مغز ماست. امواج مغزی پالس­های کوچکی از فعالیت­های الکتریکی هستند که در اثر سلول­های عصبی دیگر تولید می­شود. فیزیولوژیست و روانپزشک آلمانی، هانس برگر در سال ۱۹۲۴ برای اولین بار امواج مغزی را ثبت کرد. امواج مغزی ما با توجه به آنچه انجام می­دهیم تغییر می­کند، هنگامی که امواج مغز کندتر است. احساس کندی، تنبلی و یا خواب­آلودگی می­کنیم در حالی که در فرکانس­های بالاتر حس هوشیاری بیش از حد می­کنیم (بانک جامع سیگنال­های حیاتی) بسته به سطح هوشیاری، امواج مغزی افراد طبیعی، فعالیت ریتم متفاوتی از خود نشان می‌دهد. برای مثال، الگوی مراحل مختلف خواب را می­توان در EEG مشاهده کرد. همچنین به هنگام بیداری نیز امواج ریتمیک متفاوتی بوجود می­آید. امواج مغزی به چهار دسته تقسیم می­شود.

۱- آلفا^[۵]،

۲- بتا،

۳- تتا،

۴- دلتا.

۱- امواج آلفا

ریتمی است در فرکانس ۸ تا ۱۳ هرتز که در حالت بیداری روی ناحیه پس سری ثبت می­شود. دامنه امواج مغزی آلفا متغیر است اما در بزرگسالان کمتر از ۵۰ میلی­ولت است و بیشتر در حالت چشمان بسته ویا تحت شرایط استراحت فیزیکی و فکری ایجاد می­شود. ریتم آلفا با باز نگه داشتن چشم محرک­های دیگر یا فعالیت فکری بطور موقت بلوکه شده یا دامنه آن کم می­شود. آیتم آلفا در مناطق مرکزی و داخلی مغز وجود دارد. در حالی که چشم­ها بسته باشد در منطقه پس سری وجود دارد. از دیدگاه فیزیولوژیکی، باعث حالت آرامش می­شود (هاموند^[۶]، ۲۰۱۱).

………………………..

…………………………….

……………………………