مبانی نظری وپیشینه تحقیق نقش و فایده بیمه

نقش و فایده بیمه

دادن جرات و اطمینان خاطر برای دست زدن به کار و تولید و سرمایه­گذاری ایجاد محیط امن برای فعالیت­های اقتصادی، تشویق و حمایت از تجارت داخلی از طریق عرضه کردن تأمين­های لازم برای جبران خسارت­های ناشی از حوادث حمل و نقل کالاها و وسایل حمل و نقل، تثبیت موفقیت مالی و اقتصادی کارخانه­ها و بنگاه­های اقتصادی از طریق جبران خسارت و تجدید سرمایه آن­ها در صورت وقوع آتش­سوزی، تحصیل درآمد ارزی از طریق قبول بیمه اتکایی از کشورهای دیگر، مشارکت در تعاون و همکاری­های بین­المللی برای تقسیم و سرشکن کردن ریسک­های بزرگ و فاجعه­آمیز و بالاخره ایجاد کار و افزایش سطح اشتغال در کشور، همگی از فواید و مزایای غیر قابل انکار بیمه­اند.

امروز پس از گذشت سال­ها از عمر فعالیت­های بیمه­ای در ایران، مردم کم و بیش با نام بیمه آشنا هستند و به اقتضای کار و نیاز خود ممکن است از نوعی بیمه استفاده کنند. (آیت کریمی, ۱۳۸۰)

۲-۲-۲- بیمه

همارد در سال ۲۰۰۰ کتاب نظریه و علم در بیمه­های غیر دریایی درباره بیمه تعریفی به شرح زیر دارد:

“بیمه عملی است که به موجب آن یک طرف که بیمه­گذار نامیده می­شود تعهدی از طرف دیگر که بیمه­گر نامیده می­شود، بدست آورد مبنی بر این­که جبران خسارت وارده بر او و یا شخص ثابت دیگری را به عهده گیرد. مبلغی که بیمه­گذار در مقابل این خدمت می­پرداز، حق بیمه نام دارد. بیمه­گر مجموعه­ای از ریسک­ها را می­پذیرد و بر اساس قوانین آماری خسارت­های وارده به  بیمه­گذاران را می­پردازد.”

بعضی معتقدند بیمه از کلمه “بیما” از زبان هندی گرفته شده است و برخی دیگر بیمه را از کلمه بیم (ترس) می­دانند و چنین استدلال می­کنند که اولین بار روس­ها از ایران امتیاز بیمه گرفتند (امتیازنامه حمل و نقل تاسیس اداره بیمه در مملکت ایران در سال ۱۳۰۸ هجری قمری در زمان ناصرالدین شاه قاجار) و بعدها نیز دو شرکت روسی به نام قفقاز مرکوری و نادژدا در ایران مشغول فعالیت بیمه­ای شدند.

برخی از مولفان نیز کلمه بیمه را یک واژه پارسی قدیمی می­دانند و به استناد کتاب مسالک و ممالک، تالیف ابواسحاق ابراهیم اصطخری، می­گویند که بیمه نام شهری در دیار طبرستان و دیلم بوده است.

به هر حال ریشه لغوی بیمه هر چه باشد مفهوم و سازوکار فنی تعاون آن یکی است و آن عبارت است از موسسه یا صندوق مشترکی که کارش سازمان دادن به تعاون افراد در معرض خطر از طریق جمع­آوری وجوهی معین، طبق موازین آماری به منظور مقابله با عواقب خطرها.

قانون بیمه ایران (مصوب اردیبهشت ۱۳۱۶ شمسی) بیمه را چنین تعریف می­کند:

“بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می­کند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی، از طرف دیگر در صورت وقوع حادثه، خسارت وارد بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد.

متعهد را بیمه­گر و طرف تعهد را بیمه­گذار و وجهی را که بیمه­گر به بیمه­گذار می­پردازد، حق بیمه و آن­چه که بیمه می­شود، موضوع بیمه می­نامند.”

۲-۲-۳- تاریخچه بیمه در جهان

اولین قراداد بیمه­ای، قرداد حمل و نقل است که در سال ۱۳۴۷ میلادی در شهر ژن ایتالیا منعقد شده است. بنابراین شاید شروع فعالیت بیمه­ای به معنای امروزی آن قرن چهاردهم میلادی باشد.

بین دریانوردان حاشیه خلیج فارس مرسوم بوده است که هر گاه در کاروانی یکی از حیوانات باربر می­مرد حیوان دیگری به هزینه افراد کاروان تهیه می­شد تا صاحب آن به تنهایی زیان وارده را تحمل نکند.

در یونان قدیم مؤسساتی دولتی نظیر سازمان­های بیمه اجتماعی یا مددکاری وجود داشته­اند که به کمک درماندگان می­شتافته­اند و تأمين افراد کهنسال را به عهده گرفته­اند. در رم قدیم نیز نمونه­هایی از مستمری مادام­العمر وجود داشته است.

۲-۲-۴- تاریخچه بیمه در ایران

بیمه به مفهموم امروزی آن در ایران سابقه چندانی ندارد. در حدود سال ۱۲۸۰ هجری شمسی دو مؤسسه­ی روسی به نام “نادژکا” و ” کافکازکوری” در ایران شروع به کار کردند. بعد از آن شرکت بیمه انگلیسی”آلیانس” نمایندگی خود در ایران را تأسیس کرد و شرکت­های دیگر انگلیسی، آلمانی و سوئیسی در ایران شروع به فعالیت نمودند. بعدها شرکت بیمه شوروی به نام “اینگستراخ” نیز در ایران شعبه­ای تأسیس کرد و تعداد این شرکت­ها بتدریج افزایش یافت.

فعالیت شرکت­های بیمه­ای که در ابتدای امر مفید به نظر می­رسید به صورتی درآمده بود که برای اقتصاد ملی به جای نفع، زیان­آور بود. این شرکت­ها، با استفاده از عدم اطلاع بیمه­گذاران در مقابل پوشش­های محدود، حق بیمه کلانی مطالبه و دریافت می­کردند و به بهانه­های گوناگون از پرداخت خسارت سرباز می­زدند و از طرف دیگر سالانه مقدار قابل توجهی ارز به صورت حق بیمه از کشور خارج می­کردند. قبل از سال ۱۳۱۴ که شرکت سهامی بیمه ایران تأسیس شد، نمایندگی­های خارجی یکی پس از دیگری تعطیل شده و فقط دو شرکت که نمایندگی شرکت­های بیمه “اینگستراخ” روسیه و “یورکشایر” انگلیس را داشتند، باقی ماندند. این شرکت­ها حتی بعد از تشکیل حکومت جمهوری اسلامی و قبل از تاریخ ۴/۴/۱۳۵۸ که شورای انقلاب، شرکت­های بیمه را ملی و نمایندگی­های خارجی را منحل اعلام کرد، به فعالیت خود در ایران ادامه دادند. قبل از انقلاب اسلامی در ایران یک شرکت بیمه دولتی (شرکت سهامی بیمه ایران) و چهارده شرکت بیمه خصوصی و نمایندگی­های خارجی (شرکت­های بیمه ملی، شرق، آریا، ساختمان و کار، حافظ، ایران و آمریکا، البرز، آسیا، امید، تهران، پارس، دانا و نمایندگی­های اینگستراخ و یورکشایر) فعالیت می­کردند. سال ۱۳۵۱ بیمه مرکزی ایران  برای هدایت امور بیمه در کشور و نظارت بر شرکت­های بیمه تشکیل شد.

۲-۲-۵- بیمه مرکزی ایران

در سال ۱۳۵۰ به موجب قانون “تاسیس بیمه مرکزی” سازمان جدیدی به نام بیمه مرکزی ایران به­وجود آمد. ماده ۱ قانون فوق به شرح زیر است:

“به منظور تنظیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایت بیمه­گذاران و بیمه­شدگان و صاحبان حقوق آن­ها، هم­چنین به­منظور اعمال نظارت دولت بر این فعالیت، مؤسسه بیمه­ای بنام بیمه مرکزی ایران طبق مقررات این قانون به­صورت شرکت سهامی تاسیس شد.”

همان­طور که بانک مرکزی بر بانک­های کشور نظارت می­کند، وظیفه اصلی بیمه مرکزی نظارت بر کار مؤسسات بیمه است. قانون فوق از دو قسمت اصلی تشکیل شده است؛ قسمت اول آن ارکان بیمه مرکزی را مشخص می­کند و قسمت دوم آن تحت عنوان “بیمه­گری” به مقررات مربوط به نظارت و اختیارات بیمه مرکزی در این امر مربوط می­شود.

وظیفه دیگر بیمه مرکزی انجام معاملات بیمه اتکایی اجباری است. میزان اتکایی اجباری در مورد بیمه­های غیر عمر ۲۵% و در مورد بیمه­های عمر ۵۰% است.

۲-۲-۶- شورای عالی بیمه

یکی از ارکان بیمه مرکزی، شورای عالی بیمه است که قابل مقایسه با شورای عالی پول و اعتبار است. این شورا وظیفه تدوین مقرارت در مورد نظارت بیمه مرکزی ایران بر شرکت­های بیمه و تدوین تعرفه نرخ­های حق بیمه و شرایط عمومی بیمه­نامه­ها را دارد. مسایل مربوط به واسطه­های بیمه و جزییات مربوط به بیمه اتکایی اجباری توسط شورای عالی تنظیم و تعیین می­شود. وظایف و صلاحیت­های شورای عالی بیمه به شرح زیر است:

1. تصویب نرخ­های حق بیمه مورد عمل شرکت­های بیمه
2. تصویب شرایط عمومی بیمه­نامه­ها
3. تعیین انواع معاملات بیمه­ای مجاز
4. تعیین مقررات مربوط به واسطه­ها و میزان کارمزد آن­ها

۲-۲-۷- بیمه از نظر اقتصادی

پیشرفت بیمه با توسعه اقتصادی کشور مقارن است. ترمیم وضع اقتصادی یک کشور و افزایش مبادلات و ترقی سطح زندگی و توسعه سرمایه­گذاری موجب پیشرفت بیمه در آن کشور می­شود و پیشرفت و اشاعه بیمه نیز به بهبود وضع معیشت افراد کشور و حفظ ثروت ملی و تشکیل پس­اندازهای بزرگ کمک می­کند. در صورتی که اقتصاد یک کشور متکی به بیمه و تأمين ناشی از آن نباشد، اقتصاد در معرض تهدید خطرهای بی­شماری است. (آیت کریمی, ۱۳۸۰)

به­طور خلاصه کارکردهای بیمه عبارتند از:

حفظ ثروت ملی: نخستین و روشن­ترین اثر اقتصادی فعالیت­های بیمه­ای، حفظ اموال و تأسیسات متعلق به اشخاص یا دولت است که هر یک جزیی از ثروت ملی را تشکیل می­دهند. صاحبان اموال و تأسیسات در مقابل تحصیل تأمين بیمه­ای ناگزیرند به­طور مستمر حق بیمه­ای پرداخت کنند و این خود رقم بالایی به هزینه­های آن­ها می­افزاید. ولی این اطمینان برای آن است که در صورت تحقق خطر مورد انتظار لطمه­ای به دارایی و گردش عادی دستگاه­های آنان وارد نخواهد شد و خسارت­های وارده را بیمه­گران جبران می­کنند.

تضمین سرمایه­گذاری­ها: توسعه اقتصادی کشور در گرو سرمایه­گذاری­ها جدید است. سرمایه­گذاری­های جدید در صورت ممکن است که منابع سرمایه در دسترس باشد. هم­چنین وسایلی برای حفظ سرمایه­گذاری در مقابل خطرهای گوناگون که آن­ها را تهدید می­کند وجود داشته باشد. خطرهای مختلفی که سرمایه­گذاری­ها را تهدید می­کند عبارتند از:

1. خطرهای اقتصادی مانند بحران­های اقتصادی، تورم و تغییرات نرخ برابری ارزها
2. خطرهای طبیعی و فاجعه­آمیز مانند سیل، طوفان و زلزله
3. خطرهای انسانی مانند آتش­سوزی و تصادف اتومبیل

ایجاد اعتبار و توسعه مبادلات: موسسه­های بین­المللی ضمن ایفای نقشی که در توسعه سرمایه­گذاری و تثبیت وضع مالی واحدهای اقتصادی دارند، به طرق مختلف به ایجاد و افزایش اعتبار و توسعه مبادلات ملی و بین­المللی کمک می­کنند. این کمک ممکن است به طور مستقیم و به­وسیله یک نوع بیمه که به بیمه اعتبار معروف است، صورت گیرد. در این­صورت بیمه­گر مانند یک ضامن در مقابل بستانکار ایفای نقش می­کند که متعهد است به جای بدهکاری که از انجام تعهد خود استنکاف کرده، مبلغ بدهی را بپردازد و یا این­که خطر موضوع بیمه از خطرهای غیرتجاری مثل انواع خطرهای طبیعی باشد. بیمه­گر ضمن این­که متعهد به پرداخت خسارت در صورت وقوع خطر موضوع بیمه می­شود، چون موقعیت مالی بیمه­گذار را تثبیت می­کند، بنابراین به­طور غیرمستقیم اعتبار او را در مقابل بستانکاران و افراد طرف معامله­اش تقویت می­نماید.

………………………..

……………………………

……………………………