پیشینه تحقیق ومبانی نظری سير تاريخي توسعه مفهوم و كاربرد سرمايه فكري

سرمایه فکری

سير تاريخي توسعه مفهوم و كاربرد سرمايه فكري

در سال ۱۹۶۹ آقاي جان گالبريت اولين كسي بود كه از اصطلاح سرمايه فكري استفاده كرد. اما در اواسط دهه ۱۹۸۰ حركت از عصر صنعت به سمت عصر اطلاعات آغاز شد و شكاف عميق بين ارزش دفتري و ارزش بازار شركت ها بوجود آمد و در اواخر دهه ۱۹۸۰ اولين تلاشها براي تدوين صورتهاي مالي حسابهايي كه سرمايه فكري را اندازه گيري كنند صورت گرفت و كتابهايي در اين موضوع از قبيل مديريت داراييهاي دانش توسط آميدن تاليف شد. در اوايل ۱۹۹۰، اولين بار نقش مديريت سرمايه هاي فكري با تخصيص يك پست رسمي، در سازمان مشروعيت يافت و آقاي ادوينسون^[۱] بعنوان مدير سرمايه هاي فكري شركت اسكانديا معرفي شد همچنين در اين دوره مفهوم رويكرد ارزيابي متوازن توسط كاپلان و نورتن مطرح گرديد و در مجله فورچون مقالاتي در اين زمينه منتشر گرديد. اما در اواسط دهه ۱۹۹۰، شركت اسكانديا اولين گزارش سرمايه هاي فكري را منتشر كرد و همايشي در سال ۱۹۹۶ با موضوع سرمايه فكري ترتيب داده شد. در اوايل دهه ۲۰۰۰، اولين مجله معتبر با محوريت سرمايه هاي فكري و اولين استانداردهاي حسابداري سرمايه فكري توسط دولت دانمارك منتشر گرديد. امروزه پروژه هاي مختلفي از قبيل انتشار كتب و برگزاري سمينارها و تهيه و تدوين مقالات متعددي در اين زمينه در حال انجام است(مجتهد زاده، ۱۳۸۲).

۲-۲-۲- مفهوم و تعاريف سرمايه فكري

قبل از اینکه بخواهیم سرمایه فکری را شناسایی، مدیریت و اندازه‌گیری کنیم، نیاز است که مفهوم آن را درک کنیم. مفهوم سرمایه فکری همیشه مبهم بوده است و تعاریف مختلفی برای تفسیر این مفهوم مورد استفاده قرار گرفته است. بسیاری تمایل دارند از اصطلاحاتی مانند داراییها، منابع یا محرکهای عملکرد به جای کلمه سرمایه استفاده کنند و آنها واژه فکری را با کلماتی مانند نامشهود، بر مبنای دانش یا غیر مالی جایگزین می‌کنند. بعضی از حرفه‌ها (حسابداری مالی و حرفه‌های قانونی) نیز تعاریف کاملاً متفاوتی مانند داراییهای ثابت غیرمالی^[۲] که موجودیت عینی و فیزیکی ندارند، ارائه کرده‌اند.

نویسندگان مختلف این واژه را به اشکال گوناگون تفسیر کرده اند، اما معنی پر کاربرد تر این واژه دانش مفید بسته بندی شده است. دانش در اینجا باید مفهومی کاملا وسیع تعبیر شود. فرایند ها، سیستم های اطلاعاتی، محصولات جدید ارائه نشده، نام های تجاری، مهارت های کارکنان و فهرست مشتریان همگی می توانند بخشی از سرمایه فکری باشند (سلیمانی، ۱۳۸۴). به عبارت دیگر سرمایه فکری عبارت است از: داشتن دانش، به کار بردن تجربه، تکنولوژی سازمانی، ارتباط با مشتری و عرضه کننده و نیز توانایی های حرفه ای که یک مزیت رقابتی در بازار را از آن شرکت می کند (ادوینسون و مالونه، ۱۹۹۷). در تعریفی دیگر به نظر ادوینسون و سالیوان سرمایه فکری دانشی است که می تواند با ارزش تبدیل شود. از طرفی سرمایه فکری را مبنایی برای درک دارایی های نا مشهود سازمان معرفی کرده اند که شامل دانش، اطلاعات، دارایی های فکری و تجربه است. سرمایه فکری عبارتست از کارکنان، مدیران، رهبران، پرستاران، کارکنان اجرائی، و بطور کلی، نیروی انسانی شرکت و غیره. این سرمایه یک شاخص کلیدی عملکرد است که باید شناخته شود، حفاظت شود و توسط کارکنان پرورش یابد، تا شرکت بتواند در بازار پر تحول اطلاعات، عملکردش را حفظ کرده و بهبود بخشد(یونی، ۲۰۰۰).

با بررسي هاي انجام شده بر روي تعاريف مختلف سرمايه فكري از سال ۱۹۸۷ م . تاكنون، برخي از آن ها به صورت منتخب در جدول (۲-۱) ذكر شده است. اين تعاريف تجزيه و تحليل شده و اجزاي آن شناسايي شده است(علوی، ۱۳۸۶، ص۱۲۹).

جدول(۲-۱): تعاريف منتخب سرمايه فكري (مار و مستغفر، ۲۰۰۵، ص ۱۱۱۹)

۲-۲-۳- مقايسه تعاريف سرمايه فكري

با توجه به تعاريف بالا از سرمايه فكري، مي توان اجزاي اصلي سرمايه فكري را “دانش و مهارت هاي كاركنان”،((فرهنگ سازماني))، ((ارتباط با ذي نفعان))، ((شهرت و تصوير سازماني))، ((زير ساخت فناوري(مانند پايگاه هاي داده، سيستم ها و اطلاعات)) و حقوق مالكيت معنوي( مانند حق امتياز، مارك تجاري))دانست. در جدول (۲-۲) اجزاي هريك از تعاريف نشان داده شده است.

جدول(۲-۲): مقايسه تعاريف سرمايه فكري و اجزاي آن(علوی،۱۳۸۶، ص ۱۳۱)

۲-۲-۴- اجزاء سرمايه فكري

همانطور که در تعریف یاد شده مشخص است، سرمایه فکری دارای اجزائی است و لذا برای شناخت این مفهوم لازم است به اجزاء تشکیل دهنده آن توجه شود.

سرمایه فکری به سه گروه اصلي تقسيم مي شود:

الف- سرمايه انساني : افرادي كه منبع ابداع و نوع آوري است.

ب- سرمايه ساختاري: ابزاري براي تقسيم كردن و انتقال دانش به كار مي رود.

ج- سرمايه رابطه اي كه عبارت از روابطي است كه در تجارت ايجاد ارزش مي كند(زاهدی و لطفی زاده، ۱۳۸۸).

سرمايه فكري به وسيله تعامل ميان هر يك از عناصر سرمايه انساني، ساختار و رابطه خلق مي شود)بونتیس^[۳]،۲۰۰۰، ص۲۵۱-۲۲۶). سرمايه انساني به تنهايي قادر به ايجاد تفاوت نيست مگر آنكه با دو عنصر ديگر همراه شود. هر يك از اين عوامل در شکل شماره(۲-۱)تشريح و توصيف شده است.

(۲-۱): اجزاء سرمايه فكري سازمان(دستگیر،۱۳۸۸، ص ۳۲)

۲-۲-۴-۱- سرمايه انساني

سرمایه انسانی مهمترین دارایی یک سازمان و منبع خلاقیت و نوآوری است. در یک سازمان دارایی های دانشی ضمنی کارکنان یکی از حیاتی ترین اجزایی است که بر عملکرد سازمان تاثیر بسزایی دارد. با این وجود تنها، وجود دانش ضمنی برای عملکرد خوب در یک سازمان کافی نیست. هدف، تبدیل دانش ضمنی کارکنان به دانش آشکار در تمامی سطوح سازمان است. بدین ترتیب ایجاد ارزش در سازمان امکان پذیر خواهد بود. سرمایه انسانی حاصل جمع دانش حرفه ای کارکنان، توانایی های رهبری، ریسک پذیری، توانایی های حل مسئله است (بزبورا^[۴]، ۲۰۰۴)…………………

……………………….

……………………..