پیشینه ومبانی نظری تحقیق نشر الکترونیک

نشر الکترونیک چیست؟

جهت حضورموفق کتاب های الکترونیکی در عرصه رسانه ها و جذب مخاطب و بازاریابی خاص خود، باید مسائلی هم چون نشر الکترونیکی را به خوبی درک کرد و با شناخت آن اقدام به تولید و انتشار کتب الکترونیکی نمود. درباره نشر الکترونیکی اگر چه نمی توان تعریف جامع و مانعی را ارئه کرد ولی به اختصار می توان گفت: هر سندی که در تولید و توزیع آن از پردازش الکترونیکی استفاده گردد نشر الکترونیکی نامیده می شود که می تواند مبتنی بر شبکه های ارتباطی و اطلاعاتی از قبیل شبکه های محلی (Lan) و یا شبکه های جهانی (Wan) مانند اینترنت باشد و یا مبتنی بر استفاده از کامپیوتر نظیر سی دی رام و یا سایر حافظه های جانبی کامپیوتر باشد. حتی انتقال اطلاعات از طریق فاکس در صورتی که برای دریافت کنندگان قابل دسترسی و به طور بالقوه قابل بهره برداری باشد شامل نشر الکترونیکی می شود. فایل ممکن است حاوی واژه ها، تصاویر، صدا، مالتی مدیا و برنامه های رایانه ای باشد.

هاراند^[۱] برای توصیف نشر الکترونیکی از اصطلاح اعلان الکترونیکی استفاده می کند. این تعبیر او به تابلوی اعلانات الکترونیکی، فهرست های پیوسته روزنامه ها، کتاب ها، پست و مجلات و نیز خدمات اطلاعاتی که بی درنگ قابل دریافت و نصب هستند، نرم افزار و حتی کنفرانس از راه دور اشاره دارد. جامعه اروپا در سال ۱۹۹۳ نشر الکترونیکی را هر نوع مطلب در رسانه غیر چاپی که بتوان به صورت الکترونیکی ذخیره کرده، تحویل و مورد استفاده قرار داد تعریف کرده است. مارک اس فرانکل^[۲] و همکارانش وجود ویژگی هایی را در محیط الکترونیکی ضروری می دانند:

• دسترسی عمومی به آن میسر باشد.
• افراد، گروه ها و کاربران ذیربط از وجود آن اطلاعات در محیط الکترونیکی مطلع شوند.
• یک سیستم طولانی مدت دسترسی و بازیابی اطلاعات در آن تعبیه شده باشد، این امکان نباید دستخوش تغییر شود.
• مطلب مورد نظر نباید جا به جا شود مگر این که دلیل قانونی اجتناب ناپذیر موجود باشد.
• هویت آن باید از سوی موسسات و سازمان ها و مراکز معتبر جهانی شناسایی و تایید شود و برای همگان بدون ابهام باشد.
• باید حاوی پیشینه کتاب شناختی (فراداده) باشد.
• دارای آرشیو و امکان ارائه دراز مدت اطلاعات باشد.

توجه به زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری محیط الکترونیکی ذخیره اطلاعات که فرانکل و همکارانش به برخی ویژگی های آن اشاره کرده اند از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا موضوعاتی نظیر فراهم بودن پهنای باند نامطلوب برای تسریع در انتقال و مبادله، حفظ امنیت سیستم کاربران، سازگاری نرم افزار و برخورداری از استانداردهای رایج در نشر الکترونیکی درفراهم شدن زمینه بهره برداری از اطلاعات تاثیر بسزایی دارند (کافی امامی، ۱۳۸۳).

تاریخچه نشر الکترونیکی

نشر کتاب در عرصه الکترونیک در دهه آخر قرن گذشته و تا کنون دستخوش تغییر و تحولات اساسی شده است. با توجه به مفهوم نشر و انتشار می توان تاریخ شروع جدی و گسترده نشر کتاب و ایجاد انگیزه برای تداوم آن را زمانی دانست که ۴۰۰ هزار نفر در طی چند روز از طریق یک پایگاه اینترنتی، رمان کوتاه استفن کینگ به نام “سوار بر گلوله” را دریافت کردند. خبری که دنیای صنعت نشر کتاب را تکان داد. آنچه این پدیده به صنعت نشر گوشزد کرد این بود که قریب به نیم میلیون نفر از سراسر جهان آمادگی دارند تا کتاب مورد علاقه خود را به وسیله رایانه بخوانند. این کشف باعث شد تا تولید و ارسال کتب الکترونیکی در فهرست گزینه های عملی و قابل اجرای صنعت نشر قرار گیرد (قوانلو قاجار، به نقل از کافی امامی، ۱۳۸۳).

اگر به عقب تر برگردیم اولین تلاش هایی که در نشر الکترونیکی انجام شد در سال ۱۹۷۳ به وسیله اختراع تکنولوژی متن ویدیویی^[۳] بود. متن ویدیویی سیستمی است که اطلاعات چاپ شده را بر روی یک دستگاه تلویزیون پخش می کند که بعد ها این اطلاعات را می توان بر روی کامپیوتر ها ارسال کرد. اطلاعات از طریق کابل یا خط تلفن یا کابل تلویزیون ارسال می شود. تلویزیون مشابه متن ویدیویی تکنولوژی پیام نما عمل می کند که همان ارسال کننده خبر و متن توسط صفحه تلویزیون می باشد. انتقال اطلاعات در Teletextبه وسیله سیگنال تلویزیونی صورت می گیرد. در سال ۱۹۷۹ توسط Fraces Mintel چنین روشی به شکل مطلوب تری ادامه یافت و در اوایل سال ۱۹۸۰ چندین شرکت روزنامه نگاری آمریکایی بر روی این تکنولوژی جدید سرمایه گذاری کردند. شرکت هایی همچون Knight Ridders و Viewton با شرکت بانک هایی هم چون Bank of American Time INC و Chemicat Bank به این تکنولوژی پرداختند و مراکزی هم چون Gatewayو Mirror Timesاین کار را تعقیب نمودند. در اواسط سال ۱۹۸۰ خبر رسانی Computer serve و Dow – Jonesاز سرویس آنلاین استفاده کردند و در سال ۱۹۹۱ پی برده شد که حدود ۱۴۰ روزنامه به صورت آنلاین آمادگی دسترسی در اینترنت دارند. هم چنین ناشران، شرکت ها و افراد مختلفی مجلات، مقاله ها و خبرنامه های بسیاری را برای Usenetارسال می کردند و هر روزه مجلات و روزنامه های نو و کهنه بر روی شبکه به چشم می خورد. نشر الکترونیکی باعث شد که جان تازه ای به کالبد روزنامه ها و مجلات (در عرصه بین المللی) دمیده شود و مشوقی باشد برای جذب نشر کتاب به عرصه الکترونیکی (ساسانی، به نقل از کافی امامی، ۱۳۸۳).

روش های نشر الکترونیکی :

ویتایلو^[۴] چهار روش اساسی در حوزه نشر الکترونیکی کتاب را چنین دسته بندی می کند:

• کتاب فروشی اینترنتی : حرکت اولیه در ایجاد فروشگاه مجازی کتاب انجام شد. نمونه برجسته اینو نوع بازار فروش کتاب “پایگاه وب آمازون” (Amazon:http://amazon.com) است. این پایگاه تا ۴۰ درصد از هزینه خرید کتاب برای کاربران را کاهش می دهد. البته هزینه های پستی، اثر تخفیف مذکور را از بین می برد.
• کتاب های الکترونیکی : آینده کتاب الکترونیکی امیدبخش است. تولیدکنندگان کتاب الکترونیکی فروشندگان، یک استراتژی را دنبال می کنند. استانداردهای این حوزه با ابداع روش های نوین، در آینده نزدیک بهبود خواهد یافت.
• نشر دیجیتالی در چاپ مبتنی بر نیاز : در این نوع نشر دورگه^[۵] اطلاعات تا زمان چاپ به صورت مجازی باقی می ماند. چاپ مبتنی بر نیاز با دو فرایند تولید و توزیع مرتبط است. این نوع نشر، یک راه حل برای چاپ با شمارگان کم برای مطالبی که قبلا به دلیل هزینه زیاد فناوری چاپ، منتشر نشده اند فراهم می کند. مدل توزیع در این نوع نشر، کم و بیش دچار تغییر و تحول می شود.
• نشر مستقیم در شبکه : بیشتر ناشران منتظر رواج و توسعه نشر الکترونیکی هستند تا پس از آن و بر اساس شرایط جدید، ساختار سازمانی خود را متحول سازند و با وضعیت جدید نشر و توزیع الکترونیکی سازگار کنند. (ويتايلو، به نقل از بابائي،۱۳۸۳)

عوامل اصلی توسعه نشر الکترونیکی

در عصر اطلاعات و ظهور پدیده نشر الکترونیکی، هیچ گاه موضوع جایگزینی کامل نشر الکترونیکی به جای چاپ، نگرانی جدی تلقی نشده است. پدیده نشر الکترونیکی به عنوان امکانی در طول نشر سنتی (چاپی) پذیرفته شده و نه جایگزین آن. بنابراین، علل و اسبابی که موجب توسعه آن می دانیم، لزوما به آنچه که موجب رونق صنعت چاپ شده، ارتباط ندارند. رونق نشر الکترونیکی بیشتر مرهون عوامل زیر ساختاری است که پیشرفت های نوین در عرصه فناوری،شتاب روزافزونی بدان داده است. (بابائي، ۱۳۸۳)

عوامل توسعه نشر الکترونیکی در اینترنت

توسعه نشر الکترونیکی در محیط اینترنت (در مقایسه با نشر ناپیوسته مانند نشر روی دیسک فوری) مرهون عوامل بسیار دیگری است که می توان به شماری از آن ها اشاره کرد.

• توسعه زیرساخت های اطلاع رسانی و شبکه های مخابراتی که افزایش تعداد کاربران اینترنت را به دنبال داشته است.
• ایجاد امکان تعامل و تبادل نظر با نویسندگان و مباحثه در موضوع یک اثر
• امکان دسترسی سریع به اطلاعات کتاب شناختی آخرین آثار تولید شده
• توسعه امکانات دسترسی مانند نصب موتورهای کاوش قوی
• کوتاه بودن مراحل و کم هزینه بودن فرایند انتشار اطلاعات در اینترنت (بابائي،۱۳۸۳)

نگرش های موجود به نشر الکترونیکی

درباره نشر الکترونیکی دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. ذکر این دیدگاه ها از آن جهت اهمیت دارد که راه ما را برای دستیابی به یک جمع بندی کلی هموار می کند. قاعدتا این دیدگاه ها مبتنی بر خواست های فردی و صنفی است و انتظار نمی رود از جامعیت لازم برخوردار باشند.

نگرش نویسندگان :

نویسندگان می خواهند انتشارات الکترونیکی را در محیط متن پرداز اولیه خودشان ایجاد و ویرایش کنند. نشر مطالب برای آن ها به معنای انتقال یافته های تحقیقات شان است. آن ها قبل از هر چیز به محتوا می پردازند و برای انتشار سریع تر مطالبشان، اینترنت را برمی گزینند. مساله مهم و چالش اصلی در این جا، حقوق مادی و معنوی اثر است که با نشر آن در اینترنت به مخاطره می افتد. برای نویسندگان سرعت بازخورد آثارشان در محیط نشر الکترونیکی اهمیت بسیاری دارد. در واقع، از این که سریع و بدون واسطه، به دیدگاه های خوانندگان آثار خود دست می یابند، نوعی احساس رضایت کسب می کنند.

نگرش ناشران :

ناشران قبل از هر چیز، نشر الکترونیکی را به مثابه یک فرایند فناورانه می نگرند که در قالب یک فرایند همکاری با مشارکت نویسندگان، مدرسین و فراهم کنندگان خدمات، اطلاعات را منتقل می کند.

نگرش کاربران :

کاربران می خواهند به انتشارات الکترونیکی، بر اساس زمان و محل آن دسترسی پیدا کنند. امکانات بازیابی باید آنچه را می خواهند در دسترس شان قرار دهد نه هر آنچه را که موجود است.

نگرش کتابخانه ها :

وظیفه اصلی کتابخانه ها، گردآوری و نگهداری مطالب چاپی است. این وظیفه، اکنون آن ها را با منابع دیجیتالی درگیر کرده است. آن ها باید به اعتبار و مستند بودن منابع الکترونیکی اطمینان یابند.

نگرش مراکز رایانه ای :

مراکز رایانه ای نشر الکترونیکی را از چشم انداز مفاهیمی چون دسترسی پذیری فیزیکی سرور ها^[۶]، پهنای باند شبکه، کیفیت ابزار بازیابی، سخت افزار ذخیره طولانی مدت داده ها، موتورهای کاوش و توانایی ذخیره می نگرند(اسكيرم باچر، به نقل از بابائي،۱۳۸۳)

در جمع بندی کلی تر، نشر الکترونیکی را می توان از دو زاویه مورد مطالعه قرار داد:

الف) دیدگاهی که از منظر فنی و عملی به نشر الکترونیکی می نگرد و توجه آن معطوف به رعایت استانداردها و دستورالعمل های فنی است. ارزیابی نشر الکترونیکی ازاین دیدگاه با توجه به وجود ابزار و شاخص های کمّی که از قدرت تبیین بالایی نیز برخوردارند چندان پیچیده نیست.

ب) دیدگاهی که جنبه اجتماعی و اثرات نشر الکترونیکی را در کانون توجه خود دارد. از این زاویه، رفتار کاربران در دسترسی و استفاده از اطلاعات الکترونیکی از محورهای مطالعه هستند.(بابائی، ۱۳۸۳)

…………………………

…………………………

………………………