پیشینه ومبانی نظری تحقیق کتاب الکترونیک

کتاب الکترونیک چیست؟

اختراع رایانه و فناوری اطلاعات و ارتباطات، انقلابی در تاریخ علم به وجود آورده که با رواج هرچه بیشتر رایانه در جزئی ترین مسائل روزمره، دنیای ما با سرعت هر چه بیشتر به دنیای الکترونیک و دیجیتال تبدیل می شود. کتاب و نشر آن هم از این راه بازنمانده است و ظهور کتاب و نشر الکترونیکی به گونه ای که در دهه اخیر شاهد آن بوده ایم صنعت چاپ و نشر الکترونیکی را دستخوش تحولی عظیم کرده است.

ای بوک (e-book) یا کتاب الکترونیکی^[۱]، پدیده ای کاملا تازه در این بین است و می رود تا نظام آموزش و اطلاع رسانی را با دگرگونی هایی اساسی مواجه سازد. بنابر تعریف دایره المعارف ویکی پدیا^[۲]کتاب الکترونیکی نسخه الکترونیک یا دیجیتال یک کتاب است؛ گرچه کتاب های الکترونیکی صرفا نسخه های الکترونیکی محتوای کتب چاپ شده یا ^[۳]p- bookنیستند بلکه می توانند علاوه برمتن، صوت و سایر امکانات مالتی مدیا^[۴] را نیز شامل شوند هم چنین می توانند در قالب فایل های قابل استفاده توسط رایانه هم چون word text، PDF، HTML و فایل های اجرایی EXE درآیند. البته دو نوع از این فرمت ها بیشتر از بقیه معروف هستند. یکی فرمت PDF مربوط به شرکت Adobe Reader و دیگری فرمت LTI که شرکت مایکروسافت روی آن کار می کند. فایل هایی که با فرمت LTI عرضه می شوند می بایست توسط نرم افزاری به نام Microsoft Reader خوانده شوند، ولی این فرمت هنوز نتوانسته مقبولیت چندانی کسب کند.(نیکنام، ۱۳۸۱)

در صنعت کتاب های الکترونیک یک بحث بزرگ فزاینده وجود دارد و آن این است که به چه چیزی می توان کتاب الکترونیک گفت. در این زمینه چند دیدگاه وجود دارد. (شکرخواه،۱۳۸۵)

دیدگاه اول:

کسانی که از یک دستگاه باتری دار – هم حجم و هم اندازه کتاب – برای خواندن کتاب الکترونیک استفاده می کنند، بر این باورند که کتاب هایی الکترونیک هستند که به وسیله این دستگاه خوانده می شوند و بقیه کتاب ها را نمی توان کتاب الکترونیک نامید.

نظر گروه اول درباره این که کتاب الکترونیک چیست، این است :”کتابی الکترونیکی است که بتوان آن را به وسیله دستگاه کتابخوان مطالعه کرد؛ دستگاهی که ابعاد آن به اندازه یک کتاب معمولی است، از باتری استفاده می کند و باتری آن قابل شارژ است. این دستگاه با هر بار شارژ حدود ۲۰ تا ۴۰ ساعت کار می کند، بنابراین می توان یک کتاب الکترونیک را با دستگاه کتابخوان، بدون این که درحین مطالعه احتیاج به شارژ دستگاه باشد، مطالعه کرد. باید اضافه کرد، که این دستگاه ها به رایانه متصل نمی شوند و صرفا برای خواندن کتاب های الکترونیک به کار می روند. این دستگاه کوچک برای دانشجویان جذاب است، چون دقیقا به اندازه یک کتاب با قطع رقعی است، از نظر حمل و نقل هیچ مشکلی ایجاد نمی کند و حتی حمل آن راحت تر از رایانه های موسوم به “نوت بوک^[۵]” و “لپ تاپ^[۶]” است. کتاب هایی که به وسیله این نوع دستگاه ها خوانده می شوند، کاملا شبیه کتاب دیده می شوند و حتی حروف آن ها به گونه ای است که به نظر می رسد با مرکب چاپ شده اند.

دیدگاه دوم:

گروه دوم، کتاب های الکترونیک را به شکل دیگری تعریف می کنند. آن ها با گروه اول اختلاف نظر دارند. از نظر آن ها کتاب هایی الکترونیک هستند که به وسیله نرم افزارهای ویژه خوانده می شوند، نه به وسیله دستگاه. به عبارت بهتر، در نگاه گروه دوم، کتاب الکترونیک با نرم افزار معنا می یابد نه با سخت افزار. در این گروه، دو گرایش وجود دارد: یک گرایش از نرم افزار “مایکروسافت^[۷]” و گرایش دوم از نرم افزار “ادوبی^[۸]” حمایت می کنند. اگر چه این دو نوع نرم افزار با هم تفاوت هایی دارند، اما هر دو گرایش در یک مورد هم نظر هستند و کاملا بر سر آن ها اتفاق نظر دارند: کتاب الکترونیک واقعی یعنی کتابی که بتوان آن را با نرم افزار خواند.

دیدگاه سوم:

دیدگاه سوم به حرف و حدیث های دو دیدگاهی که مطرح شد، کاری ندارد. دیدگاه سوم می گوید هر چه را که می توان با “مرورگر^[۹]” خواند، کتاب الکترونیک است. از نظر این گروه، مرورگرها مادران کتاب های الکترونیک هستند.

دیدگاه چهارم:

دیدگاه چهارم هم به حرف و حدیث های سه دیدگاه دیگر هیچ کاری ندارد. طبق این دیدگاه، کتابی که سود نیاورد، الکترونیک نیست. حرف اصلی این گروه این است که اصلی ترین ویژگی کتاب الکترونیک باید این باشد که قابل سرقت برای تکثیر نباشد. آن ها می گویند چرا باید کتابی را تولید کرد که هیچ سودی نداشته باشد و هر که خواست آن را تکثیر کند؟ این دیدگاه در واقع نگران نفوذگران رایانه ای (هکرها^[۱۰]) است؛ کانی که قفل برنامه ها و نرم افزارها و هر قفل دیگر دیجیتال را می شکنند، تا حق مالکیت معنوی پدیدآورندگان را پایمال کنند. از این دیدگاه، “ایمنی^[۱۱]” باید جزو ویژگی های هر کتاب الکترونیک باشد.

کتاب های الکترونیک به شکل های مختلف دیگری نیز تعریف شده اند؛

مثلا کتاب الکترونیکی اصطلاحی است برای تک نگاشت های الکترونیکی که به شکل حرفه ای ویرایش و برای جلوگیری از کپی شدن، کد گذاری می شوند. کتاب الکترونیکی، وسیله ای است که خوانندگان، متن های خود را روی آن می خوانند، نام مناسب برای این دستگاه “کتاب الکترونیکی خوان” می باشد. ذخیره اطلاعات یک کتاب در قالب دیجیتالی به صورتی که بتوان آن را روی صفحه رایانه مشاهده کرد. کتاب های الکترونیکی را می توان روی محمل های دیجیتالی، نظیر لوح فشرده (CD)، لوح فشرده دیجیتالی (DVD)، شبکه وب و جز آن منتشر نمود. مثلا بسیاری از منابع مرجع، نظیر دایره المعارف بریتانیکا، فرهنگ وبستر، فرهنگ آکسفورد و از این قبیل، علاوه بر قالب چاپی، لوح فشرده و نیز شبکه جهانی وب قابل دسترسی هستند. بنابراین چنین کتاب هایی را نمی توان در جهان چاپی و کتابخانه های سنتی یافت و از این لحاظ، این منابع، منحصر به فرد به شمار می آیند. برای مطالعه برخی از کتاب های الکترونیکی، باید همه متن کتاب را به رایانه شخصی خود انتقال داد و یا صفحه به صفحه یا فصل به فصل آن ها را مطالعه کرد.

سادگی اجرا، سادگی جستجو در متن، داشتن قالب زیباتر، منسجم بودن مطالب، امکان عرضه یا فروش ساده تر و سریع تر، داشتن قابلیت افزودن امکانات مالتی مدیا و… از جمله ویژگی هایی هستند که کتاب الکترونیکی را به عنوان یک رسانه نوپا و رو به رشد از سایر رسانه هایی از این قبیل، متمایز می گرداند. نهادهای بسیار زیادی با درک اهمیت این رسانه، به حمایت و گسترش این پدیده نوپا اقدام می کنند که قصد آن ها توسعه هر چه بیشتر نشر الکترونیک و بها دادن به این پدیده است.

اکنون سایت های فراوانی را می توان یافت که از نویسندگان دیجیتال استقبال می کنند. انتشارات تجاری Time Warner اخیرا از وجود سایت www.Ipublish.com خبر داد که مسئولان آن نویسندگانی را که قصد دارند کتابشان در قالب الکترونیکی عرضه شود، جلب و حمایت می کنند.

هم چنین جنبشی تحت عنوان “پروژه گوتنبرگ^[۱۲]” شکل گرفته است که هدف آن تبدیل کتاب های عادی به کتاب های الکترونیکی است. هزاران کتاب که تا کنون در کتابخانه ها و یا کلکسیون های خصوصی موجود بودند، اکنون در قالب دیجیتال در دسترس همگان قرار می گیرند. (یعقوبی، ۱۳۸۵)

به طور کلی کتاب الکترونیکی یک منبع دیجیتال اطلاعاتی است که به شکل منسجم، مدون، هدفمند و با موضوعی مشخص طراحی شده و از طریق ابزارهای الکترونیکی چون رایانه، کتابخوان یا ابزارهای اختصاصی پرتابل به صورت پیوسته یا نایوسته قابل ارائه است.

کتاب های الکترونیکی را می توان با توجه به ویژگی ها، امکانات و کارکردهای آن به صورت زیر دسته بندی کرد:

• کتاب های الکترونیکی متن – محور: این نوع از کتاب های الکترونیک، فقط شامل متن هستند و هیچ گونه تصویر، نمودار و جدول در آن ها مشاهده نمی شود.
• کتاب های الکترونیکی تصویری: در این گونه کتاب ها، همراه با متن، تعدادی تصویر، نمودار و جدول نیز مشاهده می شود و در این کتاب ها در مواردی از تصاویر متحرک و انیمیشن نیز برای تاثیر گذاری بیشتر استفاده می شود.
• کتاب های الکترونیک همراه با امکانات صوتی: این کتاب ها از نظر امکانات صوتی برای تعامل بیشتر و بهتر با مخاطبان خود استفاده می کنند. این کتاب ها قابلیت استفاده برای نابینایان را فراهم می کند. (رضایی و نثری،۱۳۹۱)

شاید بیشترین استفاده ازساختار کتب الکترونیکی را در ایران بتوان در انتشار روزنامه ها دید. روزنامه های ایرانی که به حضور در اینترنت علاقه مند بودند مخصوصا قبل ازظهورUnicode  که کاربا فونت های فارسی را استاندارد کرد از این روش استفاده می کرده  و می کنند. در این روش هر صفحه روزنامه به صورت یک فایل نسبتا حجیم عرضه می شود. عرصه دیگری که احتمال دارد خوانندگان با آن برخورد کرده باشند، کتاب های راهنمای^[۱۳]نرم افزارهایی هستند که در کنار نرم افزارها ولی به صورت یک کتاب الکترونیکی عرضه می شوند. قریب به اتفاق این کتاب ها با نرم افزار Adobe Reader قابل مطالعه هستند. در این گونه کتاب های الکترونیکی معمولا تمام صفحات کتاب پشت سر هم قرار می گیرند؛ نکته قابل توجه این که در یک کتاب برخلاف روزنامه ها از تصاویر پرحجم، خبری نیست. بنابراین حجم یک کتاب کامل به طور متوسط از سیصد تا پانصد کیلوبایت بیشتر نخواهد بود، به صورتی که چهار کتاب الکترونیکی را می توان در یک فلاپی معمولی قرار داد.

قابل توجه این که در زبان انگلیسی ابزار مطالعه الکترونیکی^[۱۴]  تعبیر ای بوک^[۱۵]به کار رفته است. ابزار مطالعه کتاب الکترونیکی دستگاهی است در ابعاد یک کتاب داستان معمولی با وزن تقریبی ۶۰۰ گرم که از آن برای خواندن کتاب های الکترونیکی استفاده می شود. این دستگاه اطلاعات خام را به صورت متن در اختیار کاربران قرار می دهد. از جمله مارک های معروف ابزار مطالعه ای بوک می توان به :

Fra

………………………………..

………………………………..

……………………………….